VoyForums
[ Show ]
Support VoyForums
[ Shrink ]
VoyForums Announcement: Programming and providing support for this service has been a labor of love since 1997. We are one of the few services online who values our users' privacy, and have never sold your information. We have even fought hard to defend your privacy in legal cases; however, we've done it with almost no financial support -- paying out of pocket to continue providing the service. Due to the issues imposed on us by advertisers, we also stopped hosting most ads on the forums many years ago. We hope you appreciate our efforts.

Show your support by donating any amount. (Note: We are still technically a for-profit company, so your contribution is not tax-deductible.) PayPal Acct: Feedback:

Donate to VoyForums (PayPal):

04/25/24 08:09:51 [ Login ] [ Main index ] [ Post a new message ] [ Search | Check update time | Archives: 1, [2], 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10 ]

[ Next Thread | Previous Thread | Next Message | Previous Message ]

Date Posted: 03/14/03 13:33:14
Author: Abdireyim
Subject: MS WORD diki Uyghurche Imla Lughiti & Yéziq Toghrisida Bezi Qarashlar.

Aptor: abdireyim
Elan qilinghan waqt: 2002/05/11 02:55
Menbe: makan.xilubbs.com

Téma: MS WORD diki Uyghurche Imla Lughiti & Yéziq Toghrisida Bezi Qarashlar.

Salam Hörmetlik Tordashlar,

(Tordashlar men yéziq toghurluq yene munazire bashlimaqchi emesmen. Lékin Uyghurche Imla Lughitini dostlargha sogha qilish munasiwéti bilen, azraq sözlep qoydum. Chünki bu yerde imla mesilisi munasiwéti shundaq bolup qaldi. Eger siz maqalemning deslepki qismigha qiziqmisingiz udul MS WORD diki Uyghurche Imla Lughet toghurluq mezmnungha barsingiz, yeni maqalining yérimidin bashlisingiz bolidu.)



Uyghur tor'arasida boliwatqan uchurlarning mutleq köp qismi Latin yéziqida (UKY, UIY, yene nime bolushidin qet’iy nezer) bolmaqta. Bara-bara bu xil yéziqlar bizning ikkilemchi yéziqlirimiz bolup qalmaqta. Hemmimizge ayan, bügünki kün’ge yéngi yéziqning Uyghur uchur alaqisidiki orni intayin muhim. Buninggha, méningche héchkim köz yumalmaydu. Bu ehwal taki kona yéziq kompyutérning herqandaq saheside tosalghusiz ishlitishige qeder dawamlishidu. Bu xil ehwalni zadi qachan yétip kélishini héch kim éniq jawab bérelmesliki mumkin. 5 yildimu 10 yildimu yaki 20, 30 yildimu? Alayluq kona yéziqning Unicode gha kirishining üstelge qoyulishini (muzakire qilishini) biz 1995 dindin 2001 yilghiche küttuq (xatalashmisam), 6 yil küttuq. 2001.yili Aprilda muzakire qilinip Unicode gha kirdi. Kirgen bilen herqaysi platformlargha qollinishigha yene qanchilik kütimiz? Buninggha yene bir nime déyish tes. Bügünkidek uchqandek tereqqiy qiliwatqan uchur dewride biz, kona yéziqning herqaysi platformlarda qollishini kütüshimiz kérekmu? Kütelmeymiz elwette. Eger biz réalliqni éniq mölcherlep, özimizni bu yüz xatirisiz sharaitqa maslashturmisaq Éléktronluq Dewride yéziqsiz qalimiz. Yiraq kelgüside kona yéziq kompyutérning her saheside qollanghan teghdirdimu biz yenila Latin yéziqtin ayrilalmaydighanlighimiz mumkin. Chünki nurghunlighan yazmilirimizni transkripsiye qilishqa toghra kélidu. Hette, Hindistanliqlar yumshaq détallarda shunchila tereqqiy qilghan bolsimu, yenila bezi sorunlarda Latin yéziqi bilen özlirining yéziqlirini transkripsiye qilmaqta. Hetta Yehudiylarmu shu.



Yehudiylarning yéziqi, emeliyette qurulma jehette kona yéziq we Latin yéziqidin addiy. Jemi yigirme nechche shekil bar. Chong kichik(lower case, upper case) shekilliri yoq. Herpler bizning kona yéziqqa oxshash ulunup yérilmaydu. Peqetla ongdin-solgha yézilidu xalas, bu alahidiliki kona yéziqqa oxshash. Bu yéziqni mutleq köp platformlar qollaydu. Mushundaq turuqluq. Men ta hazirghiche mektepte birer oqughuchining yaki profesorning emailni Hébray yéziqi bilen yazghinini körginim yoq. Hemmisi En’glizche yazidu. Men ulardin nime üchünlikini sorisam, qolaysiz qarshi terepning monitorida chiqmaslighi mumkin dep jar saldi. Hetta bezi proféssorlar Windows yaki Mac ning Hebrayche neshrini shexsiy kompyutérigha qachilashni xalimaydighanlighini manga éniq didi. Chünki sistémilar ara kütmigen qalaymiqanchiliq chiqishidin ensireydiken. Mushundaq bir ixtisat we téxnika jehette ilghar bir milletning yéziqining kompyutér saheside qolaysizlighini etrap qilishi kishini heyran qalduridu. Israiliyening Informasion Téxnikisi (IT) dunyaning aldinqi qataridiki bir dölet. Mushundaq IT da qudretlik dölet, Ereb yéziqtin hetta Latin yéziqtin addiy bolghan yéziqini qolaysiz dep, internette bolidighan shexsiy kündilik uchurlarni amalsiz En’glizche qiliwatsa, biz kona yéziqning kompyuterning herqaysi sahesige yüzlendürimiz dep jar sélishimiz bu bir özimizning heqiqi ehwaligha köz yumghanliq bolidu. Bu yerde men hergiz, bundaq tirishchanliqlarni toxtitayli déginim yoq. Tirishishimiz kérek, shu toghurluq tetqiqatlarmu dawamlishishi kérek. Lékin, taki shu nishanlar emelge ashqiche, ikkilemchi yéziqimiz bolghan Latin yéziqni ishlitip turushimiz lazim. Chünki, kona yéziqni kompyutér qollashqa qanchilik waqt kétidu? Nawada kona yéziqni kompyutér qollighan teghdirdimu, internette kona yéziqni her sahede tosalghusiz ishlitishke kapaletlik qilghili bolamdu? Bir nime déyish tes.



Mana mushundaq sharaitta biz, kona yéziqning kompyutérda qollishini kütmey yéngi yéziqni qolimizgha qayta alduq, chünki “waqt altundur” biz uni kütelmeymiz. Yéngi yéziqni qaytidin qolgha élish jeryanida, Uyghur yéziqidiki tawushlarni éniq ipadilesh meqsitide 15 ke yeqin élipbe barliqqa keldi. Uning eng ammibab qollinip kelgini UIY, chünki bu yéziq Uyghur Yéngi Yéziqi (UYY) gha eng yéqin yéziq. Lékin UIY da nurghun mesililer körüldi.



Mesilen:
UKY da töwendiki uqumlar nahayiti éniq, yeni:



Öltürüsh (kill)
Olturush (sit)
Hör (freedom)
Xor (choir)
Hor (steam)
Oy (idea, mind)
Öy (home)



Emdi yuqiriqilarni töwendikidek yazayli:



Olturush
Olturush
Hor
Hor
Hor
Oy
Oy



Belkim beziler “Yaq!” sözlükler jümliler ara uchrisa toghrisini uqiwalghili bolidu déyishi mumkin. Toghra, lékin mutleq emes. Mesilen:



“Oydiki hesab bazargha toghra kelmes.”
“Tuz yerdin latqa ciqiriptu, siliq yerdin comaq.”
“Tomurni dat yeydu, yurekni derd.”
“Tomurcilik yel bilen, padixahliq el bilen.”
“Hayaliq kishi----Bahaliq kishi.”
“Harmang dese, haman baqtim deptu. “
“Haman almaq-----Xeher almaq”
“Oyung tar bolsimu, konglung keng bolsun.”



Yuqarqilarni toghra oqalamsiz. Elwette, Uyghurchingiz yaxshi bolsa belkim toghra oqup chüshinishingiz mumkin, lékin Uyghurche sewiyisi töwen kishilerchu? Uyghurche öginiwatqanlarchu? (Yuqirqi maqal-temsillerning UKY che yézilishini. Maqalining axirida körüng.)



Yuqarqidek mesillilerning sewbidin, Uyghur tilining qanuniyetlirini oylushup her axiri UKY otturigha qoyuldi. We axiri uzun muddetlik talash tartishlar we yighinlardin kéyin, ötken yil Iyulda birlikke keldi.



UKY bolsa Uyghur tilshunasliri we kompyutérshunaslirining qollishi astida barliqqa kelgechke yeni ilmiy organlarning qollishi astida bolghachqa nurghunlighan kishiler “mana bu bizning qoshumche yéziqimiz” dep qobul qildi. U tilshunaslar qandaqla bolmisun, Uyghur tilining pishiwaliri. Bular yétekchilikidiki yéziq axiri hemme kishilerning qollishigha érishisi muqerrer, eng muhimi UKY her jehettiki nazuk tosalghu shertlerni ustiliq bilen qanaetlendürüp, Uyghur tilini mukemmel ipadiyeleydighan qoral süpitide barliqqa keldi. Bu yerdiki ish yéziq mesilisi, oxshimighan köz qarash mesilisi emes, chünki yéziqta birlik bolush kérek hergizmu qandaq yazsa chüshen’gili bolidu dep özimiz bilgenche yazmasliqimiz kérek. Chünki herqandaq qimmiti bar yazmilar Uyghurlarning baylighidur, bundaq yazmilarni kelgüsi ewladlar paydilinidu. Biz ulargha her xil élipbediki yazmilarni tashlap bérip özenglar oqulishini bayqanglar dep tashlisaq bolamdu? Yéziq her xil xatirlense, ularni sortlashtimu qeyinchiliqlar meydangha kélidu. Bunimu qoyayli, biz xelq'aragha yüzlinidikenmiz.Biz Latinche yéziqtin ayrilalmasliqimiz mumkin, chünki siz qandaqla bolmisun ismingizni Latinche yézishqa mejbur bolisiz, eger oxshimighan Latinche yéziqlarni qollansaq oxshash isimlar oxshimighan shekilde xatirlinip, kishilerge bolupmu bashqa milletlerge toghra bolmighan uchurlarni béridu.
Mesilen: Xalide(UKY), Halide(UIY), Xoten(UKY), Hoten(UIY)...Bular bashqilargha nisbeten ikki xil uqum.



Undaq bolghan iken, bu xildiki transkripsiye qilidighan yéziqning birliki bolush kérek. Eger undaq bolmisa, uchurda qalaymiqanchiliq chiqidu. Biz ya buningda(UKY) yaki uningda(UIY) turush kérek.



Qandaq élipbe ishletse biz chüshiniwérimiz déyish xata. Siz chüshengenligimiz bilen bashqilar chüshenmesliki mumkin, bolupmu yéngi öginiwatqanlar. Shuning üchün yazghan nersingizni özingizla chüshinidighan qilip yazmang, bashqilar chüshinidighan qilip yézing. Yézishning mexsidimu: oy-pikrliringizni bashqilar bilsun dep yazisiz, héchqachan özingizge yazmaysiz. Undaqta, bashqilar oqushta we chüshinishte qiynilidighan nersini yézishning ehmiyiti nime!?



Xoshallinarliq ish bolsa, kishilerning UKY ni chüshünishige egiship, nurghunlighan kishiler maqalirini UKY bilen yazmaqta. We nurghunlighan tonulghan betler bu yéziq bilen yézilmaqta.



Undaqta UKY omumlashsila ish putemdu. Undaq addiy emes. Imla mesilisi digen bir mesile bar. Bu mesile Uyghur tili sewiyerimiz, yerlik shiwilirimiz we adetlirimizning tesirige uchrap sözlüklerni “Hazirqi Zaman Uyghur Tilining Imla Qaidisi” boyiche yazalmasliqimiz mumkin. Shuning üchün birersimizning maqalisini oqusaqla bir ikki jümlidin kéyin, aptorning qaysi yerlik ikenlikini tézla uqiwalghili bolidu. Démek imla mesilisining neqeder éghir.



Mesilen: addiysi töwendiki sözlerni xata yazimiz.(ikkinchisi toghra)



Kitap----kitab
Mihman-----méhman
Ümit-------ümid
Edibiyat----edebiyat
Sebiler----sebiyler
Neshir----neshr
Emiliyet—emeliyet
Padisha----padishah
Noruz----Newruz



Murekkeprek bolghan sozlerni toghra yézish uyaqta tursun qandaq yézishnimu bilmey qilishimiz mumkin. Mesilen:



“abstraktsiyileshtürülgenligining” (bu söz élan qilinghan maqalidin élindi).



Tilghimu teste chiqidighan sözlerni yézishmu téximu tes.



Bular imla mesile. Bu ehwal En'glizlarda eng éghir. Ishining yaki ishenmeng, statiskilargha qarighanda töwendiki sözlüklerni aran 17% En'glizlar toghra yazalaydiken.



"height, necessary, accommodation, separate, sincerely, business"



Démek, ular maqale yazghanda imla jehette 100% küch chiqarmisa, yazghan maqalini bashqilar chüshenmesliki mumkin. Eger ular bizge oxshash, maqale yézip qoyup bashqilarning chüshinishini oylimisa. Yazghanliri nölge teng bolidu elwette.
Burun ular imlada lughetlerge tayan’ghan bolsa hazir kompyutér bilen imla tekshüridu.



Bizningmu bundaq Uighursoft ishligen "Al Koréktor" digen programimiz bar, lékin bu peqetla kona yéziqqa ishleydu hem heqsiz emes (heqsiz tarqatsa démekchi emesmen.). Undaqta Latin yéziqta mas kélidighan koréktorluq programma barmu?



Bar!!!!!!!



U nede?



Kompyutéringizda.



Eger siz Microsoft Word ishlitiwatqan bolsingiz u aldingizda turuptu. Peqetla mesile, imla lughitini barliqqa keltürüsh mesilisi. Uyghurche imla lughitini MS Word qa seplisingizla yazghan maqaliringizning imlasini bimalal tekshüreleysiz.



Bu lughet yene töwendiki ehwallarghimu mas kélidu.



Mesilen, siz bir kona yéziqta maqalidin bir metbuatqa bermekchi boldingiz deyli lékin kompyutéringizda kona yéziqni kirgüzidighan détal bolmisa, yaki kona yéziqning til-taxtisi (keyboard) gha qolingiz gal bolsa yaki bolmisa "Al Koréktor" kompyutéringizda yoq. Bu chaghda siz maqalingizni UKY bilen yézing andin MS Word bilen imlasini tekshürüng andin UKY ni kona yéziqqa aylandursingizla(bundaq programmilar bar oyghan.com ni ziyaret qiling) maqalingiz kona yéziq bolup pütidu. Andin neshryatlargha ewetsingiz, tehrirler az küch serp qilip maqalingizni tehrirleydu. Nime digen peyzi-he!



Undaqta u imla lughiti nede?



Özingiz birni qursingiz bolidu!



Qandaq qurisiz!



“Hazirqi Zaman Uyghur Tilining Imla Qaidisi” digen tomni köchürüng. Yaki Uighursoft shirkitidikilerni "Al Koréktor" digen programini UKY neshrini ishleshke lobichiliq(dewet) qiling.



Jawap "bulargha waqtim yoq" disingiz.



Aldirimang!



Men sizge deslepki lughettin birni heqsiz ishlep berdim. Uningda jemi 52,000 sözlük bar bolup. Dawamliq uning hejmini ashurmaqtimen. Uni MS Word qa seplisingizla ish pütidu. U lughetning nami:



Uighur_Latin.dic



Undaq nam bérishimdiki sewep. Uyghur Latin yéziqida bolghanliqi we kelgüsi zamandiki Microsoft ishlitidighan “Uighur.dic” yaki “Uighur_Arabic.dic” imla lughiti bilen ariliship qalmaslighi üchün ashundaq dep atidim.



MS Word qa qarisam, Özbéklernig “Uzbek_Latin.dic” bar iken, elwette “Uzbek_Cyrillic.dic” bilen almiship qalmisun dep shundaq qilghan bolishi éniq.



Shuning üchün u lughetni kompyutéringizgha yükligende, bu emgekning hürmitini qilip bolsimu höjjet namini özgertmisenglar.



Kim uqidu, kelgüside bu lughet tordashlarning tirishchanliqi bilen zoriyip we mukemmelleshkende Microsoft qobul qilip qalamdu bir nime déyish tes. Belkim bu uxlap chüshdur, lekin chüsh bolmay turup, emeliyettin söz échish esla mumkin emes. Bu toghurluq töwendiki George Lucas’ning dana sözige qarang.



"Xiyal intayin muhim chünki bir nersini awal oylimay turup uni qilghili bolmaydu."



Bu lughetni tüzüsh jeryanida shundaq bir mesilini hes qilip qaldim. Yeni Uyghurchidiki sözlüklerning türlinishi köp bolghachqa, bir söz yiltizining barliq bar bolghan shekillirini türlesh kérek. Bu mesile En'gliz imla lughitide anche körünerlik mesile emes. Misal:



En'gliz tilidiki "friend" ni qanchilik türligili bolidu?
Men aran uning üch shekilni türlerlidim. Yeni:



friend
friends
friend's
friendship



Lékin Uyghurchida u söz yeni “dost” bolsa töwendikidek 32 türlinishini Uighur_Latin.dic te bayqaysiz. Yenimu köp türlesh mumkin.



dost, dostane, dostaniliq, dostaniliqimu, dosti, dostidek, dostigha
dostingiz, dostini, dostining, dostlar, dostlarche, dostlardek
dostlardin, dostlargha, dostlarghimu, dostlarni, dostlarning, dostliri
dostlirigha, dostlirim, dostlirimning, dostlishiwaldi, dostluq,
dostluqi, dostluqmu, dostluqni, dostluqning, dostluqqa, dostluqqimu, dostluqtin,.....



Yuqirqi sözlerni yene bir qedem türlep baqayli.



dostlarningki, dostlarningkide, dostlarningkidek, dostlashmaqchi, dostlashmaqchimish, dostlashmaqchimu,.......



Belkim söz yiltizi bilen qoshumchilarni hel qilishning bashqiche usullirimu bardur belkim. Yeni söz yiltizini ayrim yézip, qoshumchilarni ayrim yézip andin kompyutér özni ularni jüpleshtürüshke oxshash. Lékin ishni bundaq murekkepleshtürüshning hajiti yoq. Chünki, lughet ACSII bilen xatirlen’gechke disk xatirisi intayin az.



Mesilen: 52,000-sözlük lughetning igiligen xatirisi: 568 KB,
Eger 520,000 sözlük bolsa 5 M etrapidiki xatire kétidu. Hazirqi kompyutérlargha nisbeten bu xuddi ikki chish otturisidiki kir.



Imla lughitide qarimaqta 52,000 sözlük bolghini bilen, addiy bolghan bir maqalide lughette yoq sözlükler uchrishi normal ehwal. Sewep sözlükler asasen edebiy eserlerdin yighilghachqa ishlitish dairisi cheklimige uchraydu. Démek, bu mesilini hel qilish üchün, ijtimaiy we tebiiy pen saheliridin téximu köp sözlüklerni yighish kérek. Bundaq bolghanda imla lughet bir qeder mukemmellishidu. Shuning üchün eger siz bu lughetni mukemmelleshtürüshke küch chiqarmaqchi bolsingiz metbuatlarda resmiy élan qilinghan maqalilarning éléktronluq höjjetliri qolingizda bolsa manga email qiling. Men shu höjjetlerdin lughette yoq sözlerni yighiwalimen.



Bu lughettin paydilinip, imla tekshurgende eger siz,UKY diki "é,ö,ü" larni maqalingizda yazmighan bolsingiz, eger lughette siz ishletken sözluk bolsigha toghrisini chiqirip béreleydu.
Mesilen:
Koz---ni “köz” özgertidu.
Kerek---kérek
Uzum---üzüm



Hetta siz UIY bilen yazghan sözlernimu özgertidu.(shert shu sözlük lughette bolush kerek)
Mesilen:
necce---nechche



Imlani ittik tekshürimen disingiz, siz amal bar aldi bilen UIY diki “c”, “x” larni “ch”, “sh” largha özgertiwéling. MS WORD diki “replace” buyruqidin paydilansingiz bolidu.



Axirida:



Uyghur tilimizni toghra yézish we ipadileshni: Uyghur tilini söygenlik dep bileyli. Uni buzup yézishni mes'uliyetsizlik we bashqilarni hörmetlimigenlik dep bileyli.



Gepni az qilay. Töwendiki ulunushni chékip, u lughetni kompyutéringizge yükleng.



XXXXXXXXXbroken link



Eger misal(demo) körüp baqmaqchi bolsingiz.
Töwendikini bésing.



XXXXXXXXbroken link



(bu HTML biraz éghir, biraz saqlaysiz. Echilsa udul betning axirigha béring)



Aman bolunglar,



(xataliqlar bolsa tüzütüp oqighaysiler)



Abdireyim



##Maqalidiki misallar : UKY
“Öydiki hésab bazargha toghra kelmes.”
“Tüz yerdin latqa chiqiriptu, siliq yerdin chomaq.”
“Tömürni dat yeydu, yürekni derd.”
“Tömürchilik yel bilen, padishahliq el bilen.”
“Hayaliq kishi----Bahaliq kishi.”
“Harmang dése, xaman baqtim deptu. “
“Xaman almaq-----Sheher almaq”
“Öyung tar bolsimu, könglüng keng bolsun.”

[ Next Thread | Previous Thread | Next Message | Previous Message ]
Forum timezone: GMT+2
VF Version: 3.00b, ConfDB:
Before posting please read our privacy policy.
VoyForums(tm) is a Free Service from Voyager Info-Systems.
Copyright © 1998-2019 Voyager Info-Systems. All Rights Reserved.