VoyForums
[ Show ]
Support VoyForums
[ Shrink ]
VoyForums Announcement: Programming and providing support for this service has been a labor of love since 1997. We are one of the few services online who values our users' privacy, and have never sold your information. We have even fought hard to defend your privacy in legal cases; however, we've done it with almost no financial support -- paying out of pocket to continue providing the service. Due to the issues imposed on us by advertisers, we also stopped hosting most ads on the forums many years ago. We hope you appreciate our efforts.

Show your support by donating any amount. (Note: We are still technically a for-profit company, so your contribution is not tax-deductible.) PayPal Acct: Feedback:

Donate to VoyForums (PayPal):

04/17/24 01:09:59 [ Login ] [ Main index ] [ Post a new message ] [ Search | Check update time | Archives: 1, 2, 3, [4], 5, 6, 7, 8, 9, 10 ]

[ Next Thread | Previous Thread | Next Message | Previous Message ]

Date Posted: 07/31/01 21:55:20
Author: Arslan
Subject: Re: "Ä" ni "E" dep elishmu qa'idige uyghun
In reply to: Abdireyim 's message, ""Ä" ni "E" dep elishmu qa'idige uyghun" on 07/31/01 21:51:17

1 <<<<<<<<<<
Men-:Peqet sap tilshunasliq jeettin tehlil qilghanda "ä" ni tallash eng ilmiy bolidu

Abdiriyim-:"Eng ilmi " dep yekun chiqirish toghra emes. Bundaq bolsa bashqa tallashlar ilmi emes digen yekun chiqip qalidu.
>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>

Bular towendiki dialogue bilen nime perqi?!:

A-:peqet pul jeettinla oylashqanda Beijinggha poyiz bolen barghan emmidin yahshi
B-:Undaqta, ayrupilanda olrughanlarning emmisi ehmaqler ikende-de

Bu yerde "peqet" digen soz bikargha eytilmighan, "Peqet sap tilshunaliq jeetin tehlil qilghanda..." digenning ahirisidiki yekunni toghra hatalighini tehlil qilghanda "peqet sap tilshunaslik" jeetinla oylash kerek. Chunki bu yekunning sherti "peqet sap tilshunaliq jeetin tehlil qilghanda".
Men Abdiryimning mulayizilirini oqup heyran qaldim, mening "Peqet sap tilshunasliq" digen shert asisidiki yekundin, qandaqsighiche "Bashqa tallar ilmiy emes" digen yekun chiqidu?! Eger men "Peqet Uighurlarning ichidiki ademlerni oylashqanda, XXX eng ataqliq tilshunas" disem, siz qopup "Undaqta chetellik tilshunaslar XXXgha yetmeydikende" -dep disingiz bolamdu?! Bu yerde "Uighurlarning ichide" diyilgen tursa Bundaq manuazire qilsa bolamdu?!

2. <<<<<
Men-:Shunga peqet tilshunasliq ilmiy jeetdin tehlil qolghanda elwette "ä" bolsa "e" din ewzel, buni etirap qilmisaq bolmaydu.

Abdiriyim-:Bu natoghra yekun. Undaq gep yoq.
Shundaq bolsa Fin tilidiki, Turk tilidiki "e"(emgek) tilshunasliq ilmigha hilap deydighan yekin chiqidu.
Ozimizning Uyghur Yengi Yeziqi(1960-1980)diki "e(tetur)" we Azeri Latin yeziqidiki "e(tetur)" bolsa tilshunasliq qa'idige hilap digen yekun chiqip qalidu.
>>>>>>>
Tilshuasliq ilmiy bashqa penge ohshimaydu, uningdiki "eng imiy" dep qaralghan nerse emiliy ishlitiwatqan tilimizda ekis etishi natayin. Mundakqche eyitqanda ishlitiwatqan tilmiz mukkemmes mes. Sap tilshunasliq boyiche tehlil qilghanda, erqandek til mukemmel bolmaydu, til-kaidiliridiki nurghunlighan "alyide ahwallar" buni chushendurup beridu (Uighur tili grammtikisini korung). Undin bashqa tilshunasliqdiki nurghun "ilmiyliq" bilen emiliy ishlitiwatqan tilda perq bolidu, we buningliq bilen tilgha ozgertish kirguzulmeydu, belki yengi "soz" qatarliq yengi sheilerni tilgha ekirgende andin ishlitilidu. Mesilen ahangdash sozler tilshuasliq ilmiyde "ilmiy emes" dep qarilidu, lekin bizdimu nurghun ahandash sozler bar, lekin buni dep kishiler alliqachan adetlinip qalghan sozlerni ozgertish telep qilinmaydu. Belki peqet yeng soz-ibarilerni tuzgende bar bolghan sozler bilen ahangdash bolup qelishqa yol qoyulmaydu.
Shung eger "Ahangdash soz tuzush tilshunasliqta ilmiy emes" disem, siz qopup undaq bolsa "Uighurlidimu ahandash sozler barghu, undaqta Uighur tilimiz ilmiy emesken-de" dep disingiz bolmaydu. Bu yerde tilshunasliqdiki emily sherhileshler bilen manazirilishishingiz kerek.

Mening: "Shunga peqet tilshunasliq ilmiy jeetdin tehlil qilghanda elwette "ä" bolsa "e" din ewzel" didim. Bu digenlik eger kirguzushdiki qolayliqni oylashmay, peqet tilshuasliq jettin oylashqanda, eger "ä" ni tallisaq tilshuasliq jeete til-aldi til-keyni bolush qaidisike mas kelidu dimekchi. Tilshunasliq ilmiyde ikk chekitning roli ashundaq, ishenmisingiz bu toghridiki matiriyallarni oqup beqing, lekin bu digenlik emiliy ishlitiwatqan yeziqlarda buningha hilap ehwallar bolmaydu digenlik emes. Buningha hilap yeziqlarni "Ilmiy emes" dep kemsitkenlik bolishi tehimu mumkin emes! Yeni "ä" ni ishletsek til-aldi, we til-keyni tawushlar birdeklikke ige bolidu dimekchi. Eger siz bu yekunni hata dimekchi bolsingiz, peqet tilshunasliq bilimgiz bilenla inkar qilalayysiz. Bu yerde "ä" bi ishletmigen milletlerning yezighi ilmiy emesken-de dep teturliq qilsingiz bolmaydu.

Hulasa: Men Waris ependining diginini qet'i qollaymen: Tilshunaslarning "ä" ni tallishi tilshunasliq ilmiy jeetdin eng toghra, lekin emiliy ishlitish jeetdin oylashqanda u awarichiliqni ekilidighanliqdin "e" ni ishlitishimiz kerek. Biz tilishunasliqdiki "ilmiylik" bilen amiliy ishlitilishchanliqni birleshturushimiz kerek. Sizning "tilshunasliq jeettinmu e ni ishlitish eng toghra" diginingiz putunley hata, buni ishkim etirap qilmaydu, bolupmu tilshunaslar bu yekuningizni asanla aghdurup tashliyalaydu. Sizning ishlitish chastotikisi jeetiki tehlilringiz nahayiti toghra, shu jeetinla "e" ni ishlish zorurligini chusehndurup bereleysiz, shuningde peqet "e" ni ishlitish tilshunasliqta "yol qoyulidu" diyelseysiz. Lekin, "Tilshunasliq jeettimu e ni ishlitish emmidin ilmiy" dep eytalmaysiz. Chunki eger "ä" ni kurguzush we oqushdiki kemchiligini oylashmighanda, u "emgek" diki "e" ni emmidin eniq ipadilep bereleydu, chunki uning "emgek" diki "e" din bashqa oqulushi yoq, lekin "e" bolsa undaq emes, uning baskqa oqululishi bar, ozimizning yengiz yeziq sewebidin e ni oqushdiki adetlinishimizni oylashmay qoyayli: Henzuchidiki we Englizchidiki "e" mu "eyiq" diki "e" ning til-keyni shekli, shunga: "e" eripining "eyiq" diki "e" dep oqulishi "ä" dep oqyulishigha qarighanda kop-kop salmaqni igelleydu. Ishenmisingiz erqandaq tilshunaslardin "'e' ning eng mumkin bolghan oqulishi nime?" dep sorap beqing."ä" ning oqulishi bolsa del "emgek" diki "e" ni ipadilep beridu, uning yene bashqa oqulishi yoq. Yene birsi, UIY we UKY bilen tonushi yoq bir Uighurgha "e" ni tashlap bersingiz choqum uni "eyiq" diki "e" dep oquydu, uni ergizmu "emgek" diki "e" dep oqumaydu. Andin "ä" ni korsetsingiz, u ya "bilmeymen" dep jawap beridu, ya "emgek" diki "e" dep asanla perez qilalaydu. Eger tilshunas bolsa derhallar dep berrelydu.

Bu maqalini arslan saet 2001-07-15.17:17:44 de tehrirligen!

[ Next Thread | Previous Thread | Next Message | Previous Message ]

Replies:

Forum timezone: GMT+2
VF Version: 3.00b, ConfDB:
Before posting please read our privacy policy.
VoyForums(tm) is a Free Service from Voyager Info-Systems.
Copyright © 1998-2019 Voyager Info-Systems. All Rights Reserved.