VoyForums
[ Show ]
Support VoyForums
[ Shrink ]
VoyForums Announcement: Programming and providing support for this service has been a labor of love since 1997. We are one of the few services online who values our users' privacy, and have never sold your information. We have even fought hard to defend your privacy in legal cases; however, we've done it with almost no financial support -- paying out of pocket to continue providing the service. Due to the issues imposed on us by advertisers, we also stopped hosting most ads on the forums many years ago. We hope you appreciate our efforts.

Show your support by donating any amount. (Note: We are still technically a for-profit company, so your contribution is not tax-deductible.) PayPal Acct: Feedback:

Donate to VoyForums (PayPal):

04/25/24 11:30:14 [ Login ] [ Main index ] [ Post a new message ] [ Search | Check update time | Archives: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, [8], 9, 10 ]

[ Next Thread | Previous Thread | Next Message | Previous Message ]

Date Posted: 07/12/01 20:51:51
Author: Abdireyim
Subject: yengi Uyghur Yengi Yeziqi(yUYY)

From:
Date: Thu Dec 7, 2000 12:15 pm
Subject: Re: Muhakima


Hormetlik dostar,

Yahximu siler! Ehwaldin qarighanda, yengi Uyghur Yengi Yeziqi(yUYY) pat arida barliqqa kelidighan ohxaydu, lekin bu mesilige biz hergizmu ardirangghuliq qilidighan ix emes. Erdemning hetidin xuni kordumki, yeghin nahatiti qisqa ecilghan we basqilargha pikir yurguzux pursiti berilmigen(bolupmu yaxlargha). Bundaq ardirangghuliq qilip kelgen yeziq lahiyesi, bizni mengguluk talax tartixqa selip qoyudu. Hemmimizni ilgirligen halda parcilaydu. Bundaq xara'itta barliqqa kelgen lahiyeni nime digili bolidu?! yengi Uyghur Yeziqini bekitix "bir cuxtin keyinlik" yighindila bekitilemdu??!! Pixqedemlerni hormetlex kerek, lekin ular yaxlarnimu oylap qoyuxi kerek. Pixqedemler kopni korgen bilen lekin ularning idiyisi yenila kona, ular yengi xey'ilerni ugengini bilen, yax wahtida xekillengen (burunqi zamanda) idiyisi bilen ixlarni hel qilidu(buni belkim ozlirimu sezmesligi munkin). Hazirqidek tez ucur dewirge, ularning tez maslixixcanlighi, yengi xeyilerni qobul qilixi, tepekkuri yenila yaxlargha yetixip ketixi natayin. Bular ularning gunayi emes, bularni herhil mesililer belgiligen.

Men yengi lahiyeni xundaq korgum bar idi, lekin ulunuxlarni kop sinighan bolsammu lekin ulanmidi. Erdemning hetidiki tonuxturulghan herplerge korup asasi jehettin yengi lahiyeni peres qilip boldum. Cunki unzaqtin beri boluwatqan ihtiplap "o,u","o,u(umlaut)", "e", "e(acute)" lerde idi.

Bu (A',O',U') herplerni Ozbeklerning arqigha kirip lahiliniptu, yene xularning haminigha desseptuk!? Biz qacanghice, ozimizning inawetini qilmaymiz. Arqida mangsaqmu, ilgharraq milletlerning tejirbisige dessisek bolmamdu?! Germanlar, heq bolmisa Turkler, biz talax tartix qiliwatqan herpler ularning yezighida barghu, ularning tejirbisi we teyyar qollinidighan yeziq bayliqliri molghu. Yawropa Ortaq Gewdisini mangghuziwatqan assasen Germanlarghu, bundaq ehwalda teyyar nersiler ularda kop emesmu. Yumxaq detallarni yazghucilar, ulargha sel qaramdu? Biz paydilinixni biliximiz kerek.

Ozbek yengi yezighining dunyagha kelginige emdi necce yil boldighu, u yeziqning tehi realliqning boran capqunlirida tawlanmighan yeziqqu?!, u bir sinaq yeziqqu?! Hec bolmighanda, qanunluq yeziq bolghan, uzaq yilda sinalghan, ozimiz ixletken Uyghur Yengi Yeziqi(1960-1984) yaki UIY ni assasida lahiye qilsaq bolmamti, emiliyette uni bir yerge qayrip qoyuptuk?! Bu intayin icinixliq, mesuliyetsizlik. Uyghurlarda ozbeklerge bolghan "soyghu" bar. Sehnilerde, televisorlarda bizge berilgen azghina waqitni ozimizge ixletmey, Ozbeklerning nahxilirini eytimiz, usullirini oynap ketimiz. Bu yerde undaq qilmanglar diginimim yoq, lekin biz tetiqsizlixip heddidin axuruwetimiz. Biz nime digen nadan he?! Ozbekler bizni tiligha elipmu qoyuxi, hettaki muxundaq bir milletning barlighinimu itrap qilixi ulargha intayin tes. Sen ozengning inawetini qilmisang, seni kim inawetleydu?! Seni kim soyudu?

Yene bir mesile: Biz nime ucun, her bir tawuxqa birdin herp yezixni derijidin taxqiri bek tekitleymiz? Undaqta, tilimizda aran sekkiz sozuq tawux barmu? Oz wahtida Uyghur Gramatikisi belgilengen qaghda, u sekkis sozuq tawuxni tilxunaslar bekitken. Emiliyette uningdinmu nurghun bolixi mumkin. Qeni tilxunaslar hemme tawuxqa yengi herp ijat qilsun Uyghur tili tehimu "mukemmel" bolmamdu?

Biz ozumizni qiynimayli, ming yilgha yeqin waqit icide yuqarqi herplerni "o,u","o,u(umlaut)" perq etmey yazduqqu?! Yazghanlirimiz cuxunixsiz bolup qaldimu? Xuni uquximiz kerekki Uyghur tilidiki sozning ozila sizni u sozni qandaq oquxni sozlep beridu emesmu. Nime ucun bu altundek qaydini ixletmeymiz?! Xarait yar bermigendin keyin, nime ucun hemme nersilerni Uyghurlaxturimiz dep jayillik qilimiz?! Eng qisqisi, nime ucun henzular pinyinda, "a" we "u" ikki hi oquydighu? Yengi herp ijat qilghisi yoqmu? Ular qilalmamdu? Elwette, ular qilalaydu. Qudritimu bar, oylanglar nime ucun undaq qilmidi? Assasi sewep, teyyar nersilerni ixlitix. Artuqce zehin, ihtisad salmasliq.

Emdi yengi lahidiki sozuq tawux herpklirige kelsek: A',U',O' bundaq yezix ket'i qamlaxmaptu, bundaq bolghanda sozlukler parce parce bolup ketidu, ayrip yezilidighan sozlerde qalaymiqanciliq cididu. [mesilen: mu'eyenlexturux(mu'a'ya'nla'xtu'ru'x), jur'et(ju'r'a't )] we sozlukler uzurap, kitaplarning hejimi zoroyup ketidu. Hemme sozlukler huddi yingne sanjip qoyghandek bir nersige aylinip qalidu, yingne sanjiqsiz sozler intayin kop bolup,diqqet qilmisaq imla hataliq bolidu. Liq bir waraq tolghan maqaligha qarisingiz, kozingizge yingnila korunidu. Guzelnuxaxlik ilmidin qarighandimu, bu lahiye layaqetlik bolalmaydu. Tebii penler yeziqcilighida qalaymiqanciliq ciqidu. Cunki algibralik belgiler bilen herplerde mujimellik bolixi iniq.

Sozuq tawux herplirining cattotisi intayin yuqiri, bolupmu (A') ning. Nime ucun castotisi intayin az bolghan e' (elan, eyiq) ni "e" dep yazidu. Castotisi intayin yuquri bolghan "e" ni (A') dep yazidu. Eger muxu pilan boghini boldi dise, heq bolmighan caghda "e" ni "emgek" tiki "e" qilip, (e') ni "e'lan, ye'ziq" qilix kerek emesmu? Cunki intayin kop ucraydighan herpke biz birla kunupka urup yazidighan herp beriximiz kerek idighu?! Nime ucun kop ucraydighan "e" ge (emgek) ikki kunupka urup yazidighan herp bekitilidu?! Muxu bir addi nuhtidin xuni koruxke bolidiki, bu yeziqni lahiliguciler tehi, Uyghur tilining qanuniyetlirini toluk tonumaptu.

Erdem digendek Zj ni, kox yezixning hajiti yoq, cunki Uyghur tilida bu soz bar herp intayin az, assasi jehettin cet tilidin kirgen sozlukler. Men Erdemning u herpni taq yezix pikrige qoxulimen.

Bu yerdiki eziz doslurumdin xuni kutumenki, UIY ni dawamliq baxqilargha tonuxturayli. UIY bilen yazayli, bu yeziq kelgusi yengi Uyghur Yezighining assasi bolghuci. Eger yengi yuqarqi lahiye UIY asasidimu bolmisa, bizning otken bir yilgha yeqin emgigimiz nolge teng bolmamdu?! U yeziq kundin kunge kixilerning qollixigha irixmekte. Yengi yengi betler xu yeziqta yezilmaqta. Cunki u ehcam, "o,u,e" larni "o,u,e"(umlaut) bilen yazsimu bolidu diyilgen. Til qanuniyetlirigimu uyghun.

Towendiki bet makan putunley UIY bilen yezilghan bolup, yuqarqi herplerni ayrip yezilghan (bir tawuxqa bir herip, "h" din sirt). Korup beqinglar.

http://uighurs.tripod.com

Doslar bu intayin muhim mezgil, aktiplaq bolup pikir bayan qilayli. Cunki biz tarih yezix aldida turuwatimiz. Eger qamlaxmighan lahiye testiqlinip qalsa, biz kelguside ejdatlirimizning tilixigha qalimiz. Ehtiyat qilayli yahxi oylixayli.

*aldirap yezilghanlighi ucun, abzaslarning bir biri bilen bolghan rawanlighi ance yahxi bolmighan bolixi mumkin, epu qilinglar.

Salam bilen,

Rey

[ Next Thread | Previous Thread | Next Message | Previous Message ]
Forum timezone: GMT+2
VF Version: 3.00b, ConfDB:
Before posting please read our privacy policy.
VoyForums(tm) is a Free Service from Voyager Info-Systems.
Copyright © 1998-2019 Voyager Info-Systems. All Rights Reserved.