VoyForums
[ Show ]
Support VoyForums
[ Shrink ]
VoyForums Announcement: Programming and providing support for this service has been a labor of love since 1997. We are one of the few services online who values our users' privacy, and have never sold your information. We have even fought hard to defend your privacy in legal cases; however, we've done it with almost no financial support -- paying out of pocket to continue providing the service. Due to the issues imposed on us by advertisers, we also stopped hosting most ads on the forums many years ago. We hope you appreciate our efforts.

Show your support by donating any amount. (Note: We are still technically a for-profit company, so your contribution is not tax-deductible.) PayPal Acct: Feedback:

Donate to VoyForums (PayPal):

05/13/24 03:58:01 [ Login ] [ Main index ] [ Post a new message ] [ Search | Check update time | Archives: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, [10] ]

[ Next Thread | Previous Thread | Next Message | Previous Message ]

Date Posted: 07/12/01 20:32:05
Author: Abdireyim
Subject: Re: UIY toghrisidiki muzakir
In reply to: Ap Qilam 's message, "Re: Uyghur Internet Yeziqi" on 07/12/01 20:30:33

From: Date: Mon Oct 16, 2000 5:47 am
Subject: Re:UIY toghrisidiki muzakir


Hormetlik Apqilem/Doslar,

Yahximu siz/siler!

Siz yazghan munazirini qizziqip oqup ciqtim, nurghunlighan ilmiy koz
qaraxlarni otturigha qoyupsiz. Hemmimizning ortaq nixani bir. Men
sizning intayin az baylighimizni artuqte, komputer ixlirini "Uyghurlaxturux"
ixlirige ixletmey baxqa ixlargha ixlitix idiyingizge qoxulumen. Yeni
yeziqimiz latinlaxsa dunyadiki Windows'qa ohxax qong xirketler hazirlap
bergen yumxaq ditallar'gha "teyyargha heyyar" bolup, kucimizni komputerni
Uyghurlargha hizmet qilduruxqa ixlitix. Biz ozimizning realliqiqa ilmiy
kariximiz kerek. Bizning kop ihdisadimiz we kucumiz yoq. Xundaq zor
ihdisatqa ige Arab'ler emelge axuralmighan ixlarghe biz behuda halak
bolmayli. Hazirqi dewir, Arab'larning dewri emes, u dewirler kelmeske ketti,
biz ulargha heli egextuq(bu koz-qarax Islam dini bilen munasiwetsiz).
Towende men sizning otturigha qoyghan tekliwengizge bolghan koz qariximni
otturigha qoymaqcimen. Bu koz qaraxlar hergizmu sehsige qarsi ciqqanliq emes
yaki sizning pikringizni hormetlimeslik emes. Elwet, bezi hataliqlar bolixi
mumkin, tuzutup okuxingiz/larni umut qilimen.

>1) o, we u lerda Englizcida bolmighan "Umlaut??"
>digenler ixlitilmesliki kirek. hemme ademning
>"xaraiti" bar nersini ixlitix kirek......(Apqilem)

Bu herpler Uyghur tilida eng kop ixlinidighan herpler, qox yeziwalsaq Uyghur
tiligha ohxax yepixqaq tillargha ketti mas kelmey
sozlerni oquxqa tesir yetidu, cunki bundaq tillarda hemme sozuq tawux
oqulixi kerek. Nemis tilida kox yazghan bilen, Uyghur tilida undaq qilghili
bolmaydu. Cunki, Nimis tili keng dairidin yenila Xekilge qarap
periklenduridighan til. Nimis tilida, egerde komputerda, "u(umlaut)"ni "oe"
dep yazmisa. Nurghunlighan sozler ohxax bolup qilixi mumkin, jumliler
cuxunuxsiz bolup qilixi mumkin. Uyghur tilida bolsa, eger "u" bilen
"u(umlaut)","o" bilen "o(umlaut)" larni periqlendurmisekmu, jumliler
cuxunuxluk boliweridu. Oqughucigha ance qeyinciliq ekelmeydu. Uyghur tilida
sozler qarighularce oqulmastin belkim melum kayide boyice oqulidu. Yeni, bir
sozuq tawuxning oquluxi, xu sozuq tawuxning aldi-keynidiki uzuk tawuxlar we
sozuk tawuxlar bilen munasiwetlik, xundakla xu sozdiki sozuq tawuxlar bir
biri bilen maslixixi(harmony) kerek. Mesilen: "Otkur", "uzum",.... Mutleh
kop hallarda bir sozde "o(umlaut) yaki "u(umlaut)" bolsa qalghan "o" yaki
"u" lar "umlaut" bilen kelidu.
Bu hil muhim kayide bizge sozluklerni oquxumizgha zor yardem
beridu(o,u,larni kox oqughan caghda). Del muxundaq amil, Uyghur yeziqi
Arabce bolghandin baxlap ta 1990-yillirighice( ming tildin artuq waqit) "u"
bilen "u(umlaut)","o" bilen "o(umlaut)" larni periqlendurmey yazduq we
oquduq. Bu jeryanda nurghunlighan Uyghur Alimliri, Edipler we Xairlar
meydangha keldi we ulugh eserlerni qaldurup ketti. Ta hazirghice
cuxunuxsizlikler bolghini yok. Gayiba, atilirimiz bu mesilini bayqimidimu?
Bayqighan, elwette. Xuni qiyas qilalaymizki, ular xu yeziqni islat qilixtin
waz keqken bolixi mumkin. Cunki, ularning oylighini qerindax milletler we
baxqa milletler(Arab,Parsi)ara ortak yeziq ixlitix, oz ara ucur almaxturux
til ugunuxke paydiliq bolux. Undaqta "u" bilen "u(umlaut)","o" bilen
"o(umlaut)" larni ketti periqlendurux hajetmu?!
"e" (emgek) bilen "e" (elan)ni periklendurux qetti hajetsiz. Cunki aldinqisi
uyghur tilida eng kop yezilidighan herp. Uni kox yazsaq, ozimizge kop
awarciliq qoxuwalimiz. Keyinkisi bolsa, intayin az ucraydighan herp. Men
sizning yazghan zor hejimliq munaziringizdiki barlik "e"(elan) ni sanap
ciqtim 35 ke yeqin ixlitilgen. Kopuncisi "yeziq", "komputer", "sistem"...
digen sozlerde. Yuqarqi sozler kop ixlitilgecke, munazirning nuhtisi "yeziq"
bolghacqa "e"(elan) herp kop tekrarlanghan. Egerde undaq bolmisa, u herp
tehimu az ucrighan bolghan bolatti.

>2)heripler Uighur Kona yeziqi bilen birge-bir mas
>kilixi kirek. yeni meyli qandaq ipadilensun(qoxma
>heripler bolsimu bolidu) UIY dimu 32 herip toluq
>bolixi kirek.(Apqilem)

Her bir tawuxni birdin herp bilen ipadilexning hajiti yok. Cunki
yenila mesile sozuq tawuxlarni we "h" ni kox yezixqa duc kelimiz yaki
tiltahtisidiki baxqa konupkilarning yardimige yardimigha muhtaj bolup
qalimiz. Het irguzuxte awariciliq, oquxta mujimellik, sozler uzirap, yazghan
kitaplar we baxqa matiriylarning hejimi zoruyup. Artuqce siya we qeghezlerge
uwal bolidu, ihtisad jehette ziyan tartimiz.
Misal:
< bu sozlukni qandaq oquymiz. Nime digen uzun soz bu. Belkim buningdinmu uzun
sozlukler bolixi mumkin iniq.>>

Emdi ikki yeziq arisidiki oz ara almaxturux mesilisige kelsek. Bu ix cong
mesile emes dep oylaymen. Bu programma tuzuxtiki mesile yeziqtiki mesile
emes."kopke bir mas kilix" tek qayda bolyice Kona yeziqni yengi yeziqqa
almaxturuxta del axundaq kaydige bap kelidu.
Eksi bolsa mujumellik bolixi mumkin, lekin programicilar buni hel
qilalaydighanlighi iniq. Yeni, programma nuqul bir-birlep herp okumay sozluk
oqusa, yene mujumellik ciqsa. Xu sozlukning ikki keynidiki sozlukler bilen
maslaxturup okusa, pogramma toghra sozlukni tallalaydu.
Yeni kelip, biz menggu ikki yeziqni oz ara almaxturup yuremduk?! Undaqta,
Uyghur yezighini latinlaxturuxning nime hajiti?

UHAG qurulup ta hazirghice, 600 ge yeqin hetcekler toplandi, bu jeryanda
yeziq her hil yezilip keldi yene "Makanim" Cayhanisida Uyghur tili herhil
yezilip keliwatidu. Muxundaq turuqluk, tordaxlar qarxi terepning
ipadilimekci bolghan muduasini assasi jehettin mukemmel cuxunidu. Cunki, bu
tilda sozler xekilge karap periqlenmeydu. Bundaq ehwalni baxqa tillargha
kocersingiz, mesilen, Englishce, zor qalaymiqanciliq yuz berixi iniq. Lekin,
Uyghur tilida undaq bolghini yoq. Biz Uyghur tilining bu ALAHIDILIGINI
quxuniximiz we uningdin PAYDILINIXIMIZ kerek.

>3)tawuxlarni konkiritni qaysi herp bilen ipadilexte
>meningce baxqa mesile yoq. adetlengen boyice bolsa
>boldi.(Apqilem)

Tawuxlarni kaysi herpler bilen ipadilex intayin muhim mesile. Latin
yezighining transpiksiyege uyghun bolixi kerek we
Uyghur Yengi Yeziqi(UYY) bilen ziq munasiweti boluxi kerek. Bu mesilide
messuliyetsizlik bolsa, ketti bolmaydu. Cunki, UYY keng kolemde assasi bar
yeziq xundaqla UYY bolsa Henzuce Pinyin bilen zic munasiwetlik. Mektep yuzi
korgen kixi, Xinjiangda, Pinyin ugunuxtin qecip qutulalmaydu. Pinyin
ugunuxning ozila Uyghur yezighini latinlaxturuxtiki cong turutkuluk rol.
Buningdin paydilinixni bilix kerek. Eger bu ixlarni oylaxmisaq kixilerni tar
kocida qistap qoyimiz. Xundaqla Uyghurlarning baxka tillarni ugunixige
tosalghuluq
elip kelimiz.

Yehudi yezighida(Latin yeziqi emes) ikkila sozuq tawuxtin baxqa sozuq
tawuxlar yezilmaydu, qalghanlirini bolsa sozlerge qarap oqughuci ozi qoxup
oquydu. Mutleq kop sozlukler, uzuk tawuxlar bilen yasalghan. Ular
okux-ugunux ixlirida heq qacan awariciliq dep hes qilghini yok we tillarni
oz ara almaxturuxtimu xundak. Uyghur tili bolsa, bu tildin on ming derije
iniq("o","u" ikki hil oqughan teghdirdimu).(bu misal yeziqlar otturisidiki
selixturmida taza yahxi bolmisimu, lekin mening mehsidim biz til'da korungen
azraq mesilini mukemmelexturimiz dep ozimizge awariciliq tepiwalmayli, eghir
bolghanda "capaqni alimen dep, kozni qarghu" qilmayli.)

Qisqisi:
Sozuq tawuxlarni qox yazmasliq kerek. Sozuq tawuxlarni umlaut bilen yazsimu
bolidu yazmisimu bolidu(hazirce). Poxta arqiliq ewetilgen
hetcek(sneal-mail), metbuatciliqta, tor-bet ixlexte u heriplerni umlaut
bilen yazsa bolidu. Bundak qilix intayin asan, cunki MicroSoft Word'da
tiltahtisini umlaut bar herpler bilen yerlexturux asan ix. Bundaq tuzulgen
tor betlerni herqandaq browser'da korgili bolidu. Adette, E-mailarda we
Cayhanilarda u herplerni umlaut bilen yazmisimu bolidu.

Rehmet,
Rey

*umlaut( u,o larning ustidiki kox qikit) .
Bu has isim, yeni u bir termin. TORDAXLAR bu sozni xu peti qobul
qilsaq,qolayliq dep oylaymen. Oqughucilar cuxenmeydu dep, qarxi terepni sel
qarisaq bolmaydu. Undaq bolmisa, tilimizdiki sozlukler beyimaydu, izahatlap
otsek tilimizgha yengi bir soz qoxuludu. Ipadilexte mujumellik bolmaydu.

[ Next Thread | Previous Thread | Next Message | Previous Message ]

Replies:

Forum timezone: GMT+2
VF Version: 3.00b, ConfDB:
Before posting please read our privacy policy.
VoyForums(tm) is a Free Service from Voyager Info-Systems.
Copyright © 1998-2019 Voyager Info-Systems. All Rights Reserved.