VoyForums
[ Show ]
Support VoyForums
[ Shrink ]
VoyForums Announcement: Programming and providing support for this service has been a labor of love since 1997. We are one of the few services online who values our users' privacy, and have never sold your information. We have even fought hard to defend your privacy in legal cases; however, we've done it with almost no financial support -- paying out of pocket to continue providing the service. Due to the issues imposed on us by advertisers, we also stopped hosting most ads on the forums many years ago. We hope you appreciate our efforts.

Show your support by donating any amount. (Note: We are still technically a for-profit company, so your contribution is not tax-deductible.) PayPal Acct: Feedback:

Donate to VoyForums (PayPal):

04/27/24 07:17:09 [ Login ] [ Main index ] [ Post a new message ] [ Search | Check update time | Archives: 1, 2, 3, 4, [5], 6, 7, 8, 9, 10 ]

[ Next Thread | Previous Thread | Next Message | Previous Message ]

Date Posted: 07/13/01 00:02:46
Author: Tursun Erxidin
Subject: "Kompyuter Yeziqi" Ning Ilmiy Asasi Hem Qanun Asasi Yoq

"Kompyuter Yeziqi" Ning Ilmiy Asasi Hem Qanun Asasi Yoq
Tursun Erxidin

(Xinjiang Gezitining 7-iyul sanidin elindi)

Bir qisim "Kompyuter Yeziqi" texebbusciliri kompyuterni destek qilip qandaqtur "Kompyuter Yeziqi" ni qollinixning zorurlukini ilmiy asas bilen teminlimekci boldi, wehalenki bu "Asaslar" ning emeliyette hecqandaq ilmiy asasi yoq.
Bu "Ilmiy asas" larning biri bolghan kompyuterning "Millet ayrimaydighan, dolet ayrimaydighan" liqigha kelsek, dunyada millet ayrimaydighan, dolet ayrimaydighan wasite yalghuz kompyuterlar emes, xundaqla bundaq wasite peqet 20- esirdila barliqqa kelgen emes, insanlar ilepciqirix qoralliirini kexip qilghan hem ixlitixke baxlighandin tartip, u qorallar qebile ayrimaydighan, millet ayrimaydighan, dolet ayrimaydighan wasite bolup kelgen. Mesilen: ketmen, gurjek, palta, radi'o, telewizor, parahot, poyiz, telefon qatarliqlar. Xunga peqet kompyuter we kompyuterlarni oz'ara tutaxturuxni meqset qilghan enternet torila dolet ayrimaydighan, millet ayrimaydighan birdinbir wasite diyixning hecqandaq ilmiy asasi yoq.
Emdi "Uyghur yeziqini het besix maxinisida (Maxinkida) we yaki kompyuterni het besix maxinisi (Maxinka) ornida ixlitip bolduq, u hazirqi ucur bir terep qilix ehtiyajimizdin ciqalmaydu" degen "Asas" qa kelsek, bu bir tereplimilik qarax. Kompyuter kunupka tahtisidiki heripler meyli qaysi milletning yeziqi boluxi, uning ongdin solgha, soldin onggha yaki yuqiridin towen'ge yezilidighan boluxidin qet'iynezer, ozige melum reqemni wekil qilsila kompyuterda ohxaxla rolini jari qilduriweridu, her qandaq sistemilargha kirelmeydu, her qandaq sistemilarni qozghiyalaydu, ixqa kirixtureleydu, tizginliyeleydu. Qisqisi kompyuterning iqtidari yetkenliki ixlarning her qandighini behuzur, yuzde yuz orundiyalaydu emma maxinkida bundaq iqtidar yoq. Kompyuterning mana muxundaq tup ix prinsipi tupeyli dunyadiki barliq yeziqlarni jumlidin uyghur yeziqinimu kompyutergha bimalal kirguzup, latin yeziqigha ohxax ixletkili bolidu, hetta Uyghur yeziqi arqiliq kompyuterdin In'glizce, Henzuce, Rosce, Erebce qisqisi soldin onggha, ongdin solgha, yuqiridin towen'ge yezilidighan barliq yeziqlarni ciqarghili, barliq sistemilarni mexghulatqa kirixturgili, tizginligili we eslige kelturgili bolidu. Mana bu prinsip "Uyghur yeziqi hazirqi ucur bir terep qilix ehtiyajimizdin ciqalmaydu" deyixning hecqandaq ilmiy asasi yoq ikenlikini ispatlidi.
Emdi helq'ara olcemlerge taqilidighan mesilige kelsek, nahayiti eniqki, hecqandaq bir helq'ara texkilat "Uyghur yeziqi" olcemge toghra kelmeydu, dep eytqan emes hem undaq deyiximu esla mumkin emes, kompyuter bolsa hergizmu dunyadiki yeziqlarning qaysi olcemge layiq, qaysi olcemge layiq emeslikini ayriydighan yaki bekitidighan nerse emes, belki u herqandaq yeziqni reqemlexturup, ucur bir terep qilidighan uksune, uning ustige helq'aradiki kompyuter xirketlirining dunyadiki herqaysi yeziqlarni, jumlidin Uyghur yeziqini olcemlexridighan hecqandaq hoquqi, mejburiyiti hem wezipisi yoq, ular hem bundaq wezipining hoddisidin esla ciqalmaydu, ular peqet ozliri ixlep ciqarghan kompyutergha kirguzuxke mejbur. Del xundaq bolghacqa axu xirketler kompyutergha latin slawiyan Ereb, Paris, Ordo yeziqlirini hetta nopusi nahayiti az bolghan milletlerning nahayiti tar da'iride ixlitilidighan yeziqlirinimu arqa-arqidin kirguzuwatidu. Demek Uyghur yeziqi helq'ara olcemlerge mas kelmeydu deyix tamamen yalghan.
Wehalenki bizning komyputercilirimiz yeziq ozgertix bilen aldirax yurgen mezgillerde, cet ellik alimlar Uyghur yeziqini tetqiq qilip uni kompyutergha kirgzup boldi hemde yoniko(Yeziq rayoni) da 3.0 Olcem bilen kompyutergha kirguzup latin, Slawiyan, Ereb yeziq rayonliri icide helila yuqiri bolghan 6- yeziq rayonini Uyghur yeziqigha ajiritip, bu hewerni 2001- yil 4- ayning 25- kunidin 28- kunigice Xiyanggangda ecilghan yighinda elan qildi. Buning bilen Uyghurcining helq'ara kompyuter alaqisidiki orni bekitilip; kompyuterda Uyghurce yeziq rayonining bolmasliqigha hatime berildi, bu nahayiti yahxi ix. Bizning kompyutercilirimiz emdi kompyuterni del muxu yeziq bilen birlikke kelturmey, ozi bilgence yeziq ijad qilix bilen xughullansa tehimu kop pursetlerni qoldin berip qoyidu, halas.
Emdi "Kompyuter yeziqi" ning qanun asasigha kelsek, meyli kim boluxidin qet'iynezer kompyuterni bahane qilip, doletning qanun-nizamlirigha muhalip kelidighan ixlarni qilixqa, xundaqla kompyuterdin unumluk paydilinixni bahane qilip internetta oz aldigha turluk yeziqlarni ijad qilixqa bolmaydu, cunki dolitimizde helqning iqtisadi, medeniyet-ma'arip, pen-tehnikisi, til-yeziqi dolitimizning her derijilik hakimiyet organliri teripidin asas qanun we qanunlarda berilgen hoquqqa asasen bir tutax pilanlinidu, tereqqiy qildurulidu, tengxilidu, toluqlinidu. Kompyuter xirketliri tor bekiti qurghucilar, tordaxlar we mektepler hakimiyet organliri emes, xundaq iken ularning hakimiyet organliri teripidin bekitilgen yeziqni ixlitix, omumlaxturux, texwiq qilix we uni kompyuterda qollinix, dunyagha yuzlendurux mejburiyitila barki, uni ozgertix, islah qilix we baxqa yeziq ijad qilix hoquqi yoq.
Dolitimizning "Asas qanuni" da mundaq dep eniq belgilen'gen: "Herqandaq texkilat yaki xehsning asas qanun we qanunlardin halqip imtiyazgha ige boluwelixigha yol qoyulmaydu, barliq texkilatlar we puqralar asas qanun we qanunlargha ri'aye qilixi xert, asas qanun we qanunlargha hilap heriketler suruxturuluxi xert" dep korsitilgen. Xunga kompyuter xirketliri, Uyghurce tor bekiti qurghucilar, tordaxlar, xundaqla ustazlarning oz aldigha kompyuter yeziqi ijad qilixi, oz aldigha birlikke kelturuxi, atalmix kompyuter yeziqi bilen kutuphanilarni kompyuterlaxturuxi, kengeytixi hetta hokumetke layihe sunuxi tamamen qanun asasi bolmighan qanunsiz qilmix. Eger bundaq qilmix derhal tuzitilmise yaki tehimu ewj aldurulsa, uning qanunsizliq derijisi xunce exip baridu, elwette!

Bu maqalini Erdem saet 2001-06-11.13:51:05 de tehrirligen!

[ Next Thread | Previous Thread | Next Message | Previous Message ]

Replies:

Forum timezone: GMT+2
VF Version: 3.00b, ConfDB:
Before posting please read our privacy policy.
VoyForums(tm) is a Free Service from Voyager Info-Systems.
Copyright © 1998-2019 Voyager Info-Systems. All Rights Reserved.