Biz K�rgen Am�rika we Am�rika Maaripi -- Gulistan

[ Show ]

Support VoyForums

[ Shrink ]

VoyForums Announcement: Programming and providing support for this service has been a labor of love since 1997. We are one of the few services online who values our users' privacy, and have never sold your information. We have even fought hard to defend your privacy in legal cases; however, we've done it with almost no financial support -- paying out of pocket to continue providing the service. Due to the issues imposed on us by advertisers, we also stopped hosting most ads on the forums many years ago. We hope you appreciate our efforts.

Show your support by donating any amount. (Note: We are still technically a for-profit company, so your contribution is not tax-deductible.) PayPal Acct: Feedback:

Donate to VoyForums (PayPal):

[ Login ] [ Main index ] [ Post a new message ] [ Search | Check update time | Archives: 1 ]

[ Next Thread | Previous Thread | Next Message | Previous Message ]

Date Posted: 01:09:17 04/01/03 Tue
Author: j�lil abduraxman
Subject: Biz K�rgen Am�rika we Am�rika Maaripi

Biz K�rgen Am�rika we Am�rika Maaripi
(ziyaret xatirisi)
_
j�lil abduraxman
_
am�rika xyoston sheherlik h�k�metning teklipige binaen aptonom rayonluq tashqi ishlar (muhajirlar) ishxanisining teshkillishi astida aptonom rayonluq tashqi ishlar (muhajirlar) ishxanisi partguruppisining shujisi s�y winji bashchiliqida aptonom rayonimizdiki sekkiz aliy mektepning rehberliri hem �ch maarip memuriy bashqurush tarmaqlirining munasiwetlik xadimliridin teshkillen'gen shinjang maarip teksh�r�sh �mikidiki 17 neper kishi 2002 - yili 1 - ayning 21 - k�nidin 2 - ayning 5 - k�nige qeder am�rikida teksh�r�sh �lip barduq.
bu q�timqi teksh�r�shning meqsiti, gherbni keng k�lemde �chishning tarixiy pursiti we chaqiriqigha y�zlinip, shinjangning maarip ishlirida saqliniwatqan mesililerni nezerde tutup, shinjanggha eqliy k�ch we ixtisasliq xadimlarni k�plep kirg�z�p, shinjangning maarip ishlirining tereqqiyatini t�zlitishtin ibaret idi. �mek ezaliri am�rikigha barghandin k�yin, xyoston shehiri, los - anzhilis shehiri we alte aliy mektepte ziyaret we teksh�r�shte bolduq.
teksh�r�sh ehwali
b�yjing xuangxey xelqara iqtisad - medeniyet merkizining yol �chip b�rishi, am�rika - junggo soda jemiyitining muawin reisi, am�rika nadir kino - t�l�wiziye filimlirini tarqitishni k�ngeytish shirkitining bash lidiri ping mingshinning konkr�t alaqiliship b�rishi bilen wekiller �mikimiz xyoston shehirining bashliqi l�y brawn, daimiy ishlargha mesul muawin sheher bashliqi hantis, sheher bashliqining pewquladde yardemchisi ten jyay� xanim, shundaqla t�ksas shtati maarip ministirliki heyitining ezasi charis sitmich qatarliqlarni ziyaret qilduq.
k�r�sh�sh dawamida �mek bashliqi s�y winji xyoston sheherlik h�k�metke d�litimizning gherbiy rayonni keng k�lemde �chish istrat�giyisi we gherbiy rayonni �chishta shinjangning istrat�giyilik ornining intayin muhimliqini tonushturdi. shundaqla aptonom rayonning reisi ablet abdur�shitqa wakaliten xyoston sheherlik h�k�metke shinjangda ziyarette bolush teklipnamisini sundi. sheher bashliqi l�y brawin teklipni xushalliq bilen qobul qildi. ilgiri maarip saheside ishligen bu sheher bashliqi xyoston shehirining shinjang maarip sahesidikiler bilen hemkarliq we almashturushni ilgiri s�r�shni �mid qilidighanliqini bild�rdi.
wekiller �mikining xyoston shehiridiki h�k�met ishi paaliyitini "dunya g�ziti", "am�rika jenub axbarati" qatarliq g�zitler ziyaret qilip, xewer qildi. qarshi �lish ziyapitide sheher bashliqi �mek bashliqi s�y winjigha elchixanining x�tini berdi.
bu q�timqi ziyaretning ikkinchi asasliq wezipisi am�rika aliy maaripining ehwalini teksh�r�shtin ibaret idi. shuning �ch�n wekiller �mikimiz haway uniw�rsit�ti, kalforniye uniw�rsit�tining sh�be mektipi, xyoston uniw�rsit�ti, l�s uniw�rsit�ti, xyoston mehelle uniw�rsit�ti qatarliq alte aliy mektep we bir terbiyilesh merkizini ziyaret qilduq. barghanla y�rimizde mektep rehberliri hem munasiwetlik tarmaqlarning qizghin qarshi �lishigha �rishtuq. ular am�rikining maarip t�z�lmisi we mektepning ehwalini etrapliq tonushturdi. bu jeryanda biz t�wendiki ehwallardin xewer taptuq.
1. d�letning qanun turghuzushi hem h�k�met tarmaqlirining maaripni qollishi
am�rika f�d�ratsiye h�k�miti maarip ministirlikining asasliq funksiyilik roli alaqidar qanunlargha asaslinip her bir kishining �zara barawer asasta mektepte oqushigha kapaletlik qilish iken. f�d�ratsiye h�k�miti oqughuchilargha qarita oqush yardem meblighi we tetqiqat yardem meblighi bilen teminlesh siyasitini yolgha qoyghan bolup, n�wette her yili oqughuchilarni 50 milyard am�rika dolliriliq oqush qerz puli bilen teminleydiken. herqaysi shtatlarning maarip ishlirigha qarita nazaretchilik t�z�mi yolgha qoyulghaniken. mexsus t�rlerge meblegh ajritilish arqiliq aliy maarip ishlirining tereqqiyati ilgiri s�r�lidiken. mesilen, uchur tori qurulushi we yiraqtin oqutush t�rliri d�gen'ge oxshashlar.
am�rikining herqaysi shtatlirining �z aldigha qanun - siyasetliri bar bolup, bir - biridin perqi chong iken. mesilen, kalforniye shtatida peqet kalforniyidiki uniw�rsit�tning toqquz sh�be mektipila doktorluq ilmiy unwani b�rish salahiyitige ige ikenliki belgilen'geniken. uningdin bashqa herqandaq mektep doktorluq ilmiy unwani b�rishni telep qilsa, aldi bilen yuqiriqi mektepning rayon tewelikige �tkendin k�yin andin b�rishke bolidiken.
2. am�rikidiki aliy mekteplerning ixtisas igilirini y�tisht�r�shi we maarip islahati
am�rika aliy maarip tereqqiyat istrat�giyisini �zl�ksiz tengshep, maarip idiyisi jehette islahat �lip b�rip, mexsus kesipler boyiche ixtisas igilirini terbiyilep y�tisht�r�sh pilani, oqutush mezmuni we oqutush m�todi qatarliq jehetlerde jemiyet tereqqiyatigha masliship baridiken. ularning maarip islahati bilen d�litimizning maarip islahatida nurghun perqler bar iken.
am�rikidiki k�pligen uniw�rsit�tlarda, bolupmu aspirantlarni terbiyilesh tipidiki aliy mekteplerde aspirantlar maaripigha ehmiyet b�rip, toluq kurs maaripigha anche �tibar bermeydighan ehwal mewjut iken. yuqiriqi ehwalgha qarita y�qinqi yillardin buyan mektep mudirliri, karxanichilar, alimlardin teshkillen'gen maarip qurulmisini qayta tengshesh heyiti quruluptu. ular toluq kurs maaripi asas, yaxshi toluq kurs maaripi yolgha qoyulghandila andin pen tetqiqat xizmiti we maarip ishliri bilen shughullinidighan munewwer ixtisas igiliri y�tiship chiqidu, d�genni teshebbus qilghan. ular yene tetqiqat xizmiti toluq kurs maaripi mezgilidila �n�m b�ridu, tetqiqat tipidiki uniw�rsit�tning toluq kurs maaripi mezkur mektepning tetqiqati bilen zich birleshkendila oqughuchilarda birinchi yilliqtila tetqiqat ishlirigha bolghan y�ngiche k�zqarash tiklinishke bashlaydu, dep qaraydiken . birqisim uniw�rsit�tlar toluq kurs maaripining sapasini yuqiri k�t�r�sh �ch�n, munewwer oqutquchilar ism�na qoshup ishlise 3 pirsent maash qoshup b�rish t�z�mini yolgha qoyghan. munewwer oqutquchi bolup bahalan'ghan oqutquchilar choqum barliq iqtidarini namayan qilip, mektepni eng yaxshi oqutush bilen teminlishi z�r�r iken. eger munewwer oqutquchilar memuriy jehettin mektepning oqutush usulini �zgertip yaxshilishi jehette teklip b�rish wezipisini �stige alsa we bashqa oqutquchilarning oqutush m�todini yaxshilishigha yardem berse oqutquchilarning y�tekchi oqutquchiliqigha qoyulidiken.
3. aliy maaripning xelqaralishish sewiyisini t�zlitish
am�rika aliy maaripining xelqaralishishigha intayin ehmiyet b�ridiken. mektep bashqurush sewiyisige baha b�rishte, oqutquchi we oqughuchilarning xelqaralishish sewiyisi �lchem qilinidiken. kelg�si oqutushni tereqqiy qildurushta, d�let halqighan uniw�rsit�tlarni qurup chiqish tereqqiyat istrat�giyisi qilinip, xelqara pen tetqiqat, xelqara hemkarliq hem almashturushni k�cheytishni aliy mekteplerning muhim wezipisi qilish; dunya tarixi, jughrapiye, xelqara pul muamile we soda qatarliq dunya iqtisadiy riqabitide z�r�r bolghan bilim we maharetni y�tild�r�shni oqutushning muhim mezmuni qilish, uniw�rsit�tni ixtisas igilirini jelp qilidighan, t�xnika we dunya medeniyitining jewhirini qobul qilidighan k�znekke we liniyige aylandurush iken. shunglashqa herqaysi uniw�rsit�tlarda oqutquchi - oqughuchilar xelqara hemkarliq we almashturush �lip b�rishqa ilhamlandurulidiken. mesilen, biz xyoston l�s uniw�rsit�tida ziyarette bolghan mezgilimizde bizni k�t�w�lishqa mesul bolghan xelqara almashturush fakult�tining mudiri junggoda oqughan ikki oqughuchini biz bilen xenzu tilida s�hbetlishishke orunlashturdi.
4. mehelle institut maaripi
50 - yillarda am�rikidiki herqaysi shtatlar igilik tereqqiyatigha maslishish we pen - t�xnika tereqqiyatini ilgiri s�r�sh �ch�n, kespiy t�xnika jehette ixtisasliq xadimlargha �htiyajliq bolghachqa, arqimu arqa mehelle institotliri qurghaniken. n�wette am�rikida 300 din artuq mehelliwi institut bar bolup, bularning mektep bashqurush t�z�mi - p�t�n k�nl�k muntizim terbiyilesh bilen gheyriy p�t�n k�nl�k oqutush t�z�midin ibaret ikki xil usulni qollan'ghaniken.
mehelliwi institutlar yerlik iqtisadiy qurulush we jemiyet tereqqiyatining �htiyajigha asasen t�rl�k kespiy tayanch xadimlar, j�mlidin t�xnik, karxana bashqurghuchi xadimlarni terbiyilep y�tisht�r�p chiqqan. bu institutlar asasliqi toluq ottura mektepni p�tt�rgen oqughuchilarni qobul qilish bilen bille yene kesiptiki kishilerdinmuoqughuchi qobul qilidiken. kesiptiki kishilerning birqismi baklawir, magistir we doktor qatarliq ilmiy unwan'gha ige bolup, ularning bu institutlargha k�lip oqushtiki meqsiti asasliqi y�ngi bilim igilep, jemiyetning tereqqiyat telipige layiqlishish iken.
mehelliwi institutlarning p�t�n k�nl�k t�z�midiki muntizim oqutushi - kesip jehettin terbiyilesh bilen uniw�rsit�tning teyyarliq penliri boyiche terbiyileshni birlesht�rgeniken. k�p sanliq oqughuchilar kespiy penler boyiche terbiyilense, az sandiki oqughuchilar aliy mektepning teyyarliq penlirini �ginidiken. kespiy pen boyiche terbiyilinidighan oqughuchilarning dersliki yerlik igilikning hem pen - t�xnika medeniyet qurulushining tereqqiyat �htiyajigha asasen t�z�l�p, emeliy ehwalning �zgirishige egiship �zl�ksiz tengshilip, oqughuchilarning iqtidarini y�tild�r�shke alahide ehmiyet b�rilidiken. shunglashqa mektep p�tt�rgen oqughuchilarning 90 pirsentidin k�preki xizmet tapalaydiken. bu oqughuchilar emeliy xizmet dawamida iqtidarini nahayiti t�zla namayan qilip, t�zla �zliship ketkechke jemiyetning qarshi �lishigha sazawer bolidiken. aliy mektep teyyarliq sinipi tesis qilghan mehelliwi institutlar bolsa, munasiwetlik aliy mekteplerning kesip �ginish telipige asasen kesip we derslik tesis qilidiken. oqughuchilar mekteptiki mezgilide anche - munche nomurgha ige bolidiken. mektep p�tt�rgendin k�yin aliy mektepning munasiwetlik kespide oqusa yuqiriqi �ginish nomurini �tirap qilidiken.
am�rika ulanbatur fondi jemiyitining bashliqi, los - anzh�lis uniw�rsit�tiniing prof�ssori grinpos d�noa ependi shinjang xelqining kona dosti bolup, y�qinqi birqanche yildin buyan u shinjangning t�bbiy dawalash ishlirigha k�r�nerlik t�hpe qoshup kelgen. u meblegh yighip, munewwer t�bbiy xadimlarni bahalap chiqip, shinjangning dawalash t�rlirini turghuzup, am�rika tewelikidiki jungguluq ch�n w�njyen doktorni bu ishning mesulluqini zimmisige �lishqa tapshurghan.
�ch yildin b�ri ulanbatur fondi jemiyiti ikki t�rk�mge b�l�p t�bbiy mutexessisler teksh�r�sh guruppisini ewetip, shinjangdiki doxturxanilarning ehwalini teksh�rgen. teksh�r�sh arqiliq altay wilayitidiki qazaq doxturxanilirini yardem b�rish oby�kti qilip b�kitken. ulargha dawalash �sk�nisi, kompyut�r, xet b�sish mashinisi, nusxa k�peytish mashinisi, fakis qatarliq qimmiti 360 ming y�enlik dawalash �sk�nilirini teqdim qilghan. bu q�tim ziyaret �mikimiz am�rikini ziyaret qilishta grinpos d�noa ependining qizghin yardimige �rishti. u bizning xyostondiki ikki aliy mektepni ziyaret qilishimizni k�ng�l qoyup orunlashturup berdi. biz kalforniye uniw�rsit�tining sh�be mektipining xelqara maarip merkizi, dawamliq oqutush (dawamliq terbiyilesh) b�l�mi, kalforniye uniw�rsit�tining los -anzhilis sh�be mektipining kompyut�r merkizi we yiraqtin oqutush merkizi fakult�ti qatarliq orunlarda s�hbet yighini �tk�zduq. uning k�ng�l b�l�shi bilen fondi jemiyetning shinjangning dawalash t�rlirige mesuldoktori ch�n w�n, am�rika jungxua soda - sanaet jemiyitining bashliqi, los - anzh�lis xelqara soda shirkitining bash mudiri lo w�nj�n ependi, junggo - am�rika dostluq munasiwiti memliketlik komit�tining ezasi, am�rikidiki junggoluq muhajirlar jemiyiti jenubiy kalforniye sh�be jemiyitining heyet ezasi ch�n w�nying xanim, am�rikidiki junggoluq xuyzular birleshme dostluq jemiyitining bashliqi jang lyuen ependi, am�rikidiki junggo az sanliq milletler birleshme jemiyitining waqitliq heyet ezasi li y�nl�n xanim, z�hre xanim qatarliqlar shinjang wekiller �miki sheripige ziyapet berdi. junggoning los - anzh�lista turushluq bash konsuli, siyasiy axbarat konsuli, maarip konsuli qatarliqlar ziyapette bille boldi.
lo w�nj�n ependi los - anzh�lis wilayiti memuriy mehkime bashliqigha wakaliten �mikimiz ezalirigha h�k�met terepning qarshi �lish x�tini tarqitip berdi. los - anzh�listiki "dunya g�ziti", "muhajirlar g�ziti", "yultuz aral g�ziti" qatarliq axbarat wasitiliri �mek bashliqi s�y w�njini ziyaret qildi we bizning ziyaret paaliyitimizni xewer qildi.
bu q�timqi ziyaret we teksh�r�sh arqiliq ikki terepning dostluqi we �zara ch�shinishi ilgiri s�r�ldi. ikki terep ortaq qiziqidighan hem ortaq k�ng�l b�lidighan maarip jehettiki almashturush paaliyitining munasiwetlik t�misi hem dunya soda teshkilatigha dair terbiyilesh t�rliri qatarliq mesililer �stide chongqur pikir y�rg�z�ldi. biz �r�mchi sheherlik maarip komit�tigha wakaliten hemkarliship mektep bashqurush, shundaqla �zara oqutquchi we oqughuchi ewetish qatarliq jehetlerde xyoston shehiri, los - anzh�lis shehiri bilen hemkarlishishni k�cheytish jehettiki �midimizni otturigha qoyduq.
teksh�r�shtin k�yiki tesirat
am�rika tereqqiy qilghan d�let bolghachqa, maarip we pen - t�xnikigha intayin ehmiyet b�ridiken. am�rikiliqlarda: "bilimi yoq adem, j�ni yoq ademge oxshaydu" d�gen qarash bolghachqa, �mrining axirighiche oqush - �ginishni boshashturmaydiken. am�rikida dawamliq terbiyilinish keypiyati nahayiti qoyuq bolup, wezipidiki kishilerning aliy maarip terbiyisige qatnishish nisbiti yuqiri iken. hetta m�yip - ajizlarni terbiyilesh apparatimu intayin mukemmel iken. am�rikidiki aliy mekteplerde oqughuchilar �zi xalighanche kesip tallashqa bolidiken. oqush ariliqida kesip almashturushqimu bolidiken. emma nomur t�z�mi intayin ching bolup, toluq nomur alghandila andin mektep p�tt�rgen h�sablinidiken.
k�p sanliq am�rikiliqlarning xarakt�ri nahayiti ochuq - yoruq bolup, kishilerge nisbeten qizghin hem her tereptin yuqiri sapaliq tuyghu b�ridiken. ularning adettiki chaghlardiki kiyinishi nahayiti addiy bolsimu, emma resmiy ammiwi sorunlardiki kiyinishi intayin retlik hem salapetlik iken.
am�rikiliqlarning muhit asrash �ngi yuqiri bolghachqa ammiwi sorunlarda tamaka chekmeydiken, hemmila kishi taziliqqa ehmiyet bergechke etrap retlik, pakiz iken.asfalt yoldin b�lek yerlerning hemmisi y�shilliq iken.
am�rikida ottura - bashlan'ghuch maarip heqsiz bolup, birinchi yilliqning derslik kitabi k�yinki yili birinchi yilliqta oquydighan oqughuchilarning ishlitishige qaldurulidiken. ularning derslik mat�riyallirining s�piti intayin yaxshi bolup, t�plinishimu k�rkem iken. am�rikida ottura - bashlan'ghuch mektep oqutquchi - oqughuchilirining munasiwiti intayin y�qin bolup, dersxana keypiyati nahayiti jushqun iken. oqughuchilarning ijadchanliq rohini y�tild�r�shke alahide ehmiyet b�rilidiken. oqutquchi adette oqughuchilarning ijadiy paaliyiti jeryanida qaysi toghra, qaysi xata d�genlerni tekitlimeydiken. emma qaysi keshpiyatni oqughuchining �zi bayqighanliqini eskertidiken. am�rikida ottura - bashlan'ghuch mektep oqutquchi - oqughuchilirigha bolghan wetenperwerlik terbiyisi bazisi, penni omumlashturush baziliri heqsiz �chiw�tilgen bolup, mehelliler mekteplerni �kskursiye aptomobilliri bilen heqsiz teminleydiken.
am�rikiliq balilarning �zini �zi bashqurush �ngi k�chl�k bolup, 18 yashqa kirgendin k�yin k�pinche balilar ata - anisining qoligha qarashni xalimay, y�rim k�n oqup, y�rim k�n ishlesh yolini talliwalidiken, yaki bolmisa birer ish bilen shughullinip pul t�pip andin oquydiken. eger undaq qilmay ata - anisigha tayiniwalsa, bashqilar uni qolidin ish kelmes dep k�zge ilmaydiken. am�rikida mirastin �linidighan baj intayin yuqiri bolup, puldar kishiler k�pinche halda ijtimaiy parawanliq ishlirigha pul yardem qilishni xalaydiken. xyoston uniw�rsit�tining 70 pirsenti oqush mukapat fondi ene shundaq puldar kishilerning yardimide toplan'ghaniken.
am�rikidiki aliy mektep, mehelle institutliri, terbiyilesh merkizi qatarliq orunlarda �lip barghan ziyaritimizdin shuni h�s qilduqki, aldi bilen aliy maaripqa y�ksek ehmiyet bergen we �zgiche uslub yaratqandila aptonom rayonimizning oqu - oqutush sewiyisini yuqiri k�t�r�p iqtisadiy igilik we jemiyet tereqqiyatini ilgiri s�rgili bolidiken.

"Tengritagh.net"

[ Next Thread | Previous Thread | Next Message | Previous Message ]