VoyForums
[ Show ]
Support VoyForums
[ Shrink ]
VoyForums Announcement: Programming and providing support for this service has been a labor of love since 1997. We are one of the few services online who values our users' privacy, and have never sold your information. We have even fought hard to defend your privacy in legal cases; however, we've done it with almost no financial support -- paying out of pocket to continue providing the service. Due to the issues imposed on us by advertisers, we also stopped hosting most ads on the forums many years ago. We hope you appreciate our efforts.

Show your support by donating any amount. (Note: We are still technically a for-profit company, so your contribution is not tax-deductible.) PayPal Acct: Feedback:

Donate to VoyForums (PayPal):

05/13/24 22:35:51Login ] [ Main index ] [ Post a new message ] [ Search | Check update time | Archives: 12345[6]78910 ]


[ Next Thread | Previous Thread | Next Message | Previous Message ]

Date Posted: 07/31/01 21:52:02
Author: Hojayin
Subject: Re: "Ä" ni "E" dep elishmu qa'idige uyghun
In reply to: Abdireyim 's message, ""Ä" ni "E" dep elishmu qa'idige uyghun" on 07/31/01 21:51:17

Meningche bu yerde tilshunaslar towendikidek sewepler tupeylidin "ä" ni tallighan dep oylaymen:
Aldin bilen "u" bilen "ü" ge qarayli, bu ikkilisini qandaq oqulidighanlighini emme adem bilidu. Ikkilisi ohshash sozuq tawushqa kiridu, lekin birsi til-keyni sozuq tawush, yene birsi til-aldi sozuq tawush. Yeni "u":til-keyni, ü:til-aldi. Dimek ikk chekit qoysaqla shu sozuq tawush til-aldi sheklige aylinidu.
Huddi bashqa ilim-penlerde "guzellik", "tanasipliq", "symmetric"lerge intilgenlerdek, tilshunasliq ilmidimu "guzellik", "symetric" ke intilidu. Dimek tilshunasliqtiki "geuzellik","symetric" ge intilsek mundaq qayde hulase chiqidu:

'Uighur tilidiki' Sozuq tawushlarning shekli adette ikki hil bolidu: birsi til-aldi, yene birsi til-keyni. Til-keyni sozuq tawushlarning ikki chekiti bolmaydu, til-aldi sozuq tawushlarning ikki chekiti bolidu. Qalghan jeetlerde yezilish putunley ohshash bolidu, yeni arkandaq bir til-aldi sozuq tawushning ustige ikki chekit qoysaqla u til-keyni sheklige aylinidu.

Nime digen guzel qaide! Eger mushunda halda til-yeziq dersi otse huddi "Niuton qaidisi" ni sozlewatqandek tus beridu.

Shuning bilen uighur tilidiki sozuq tawushlar:
o: til-keyni ö:til-aldi
a: ti-keyni ä:til-aldi
u:til-keyni ü:til-aldi
....
Ahrigha kelgende tohtiwaldim, chunki qalghan sozuq tawushlargha kelgende bu guzellik buzulidu. Eger yene mejburi halda bizge yat tawushlarni tilimizge ekirsek andin bu guzellik dawamlishidu:
e: til-keyni (henzuche we englizchidiki e) ë: til-aldi (ëyiq)
i: (sheyiq,) ï :til-aldi (tiyin)

Eger uighur til-yezighigha ashundaq ozgertish kirguzsek, andin tilshunasliqdiki shu guzellik emelge ashidu. Lekin ahiridiki ikki zozuq tawush toghrisidiki ehwal bizning bu guzellikni qoghlishishni asas qilsaq bolmaydighanlighini bilduridu. Yeni emiliyetni asas, tilshunasliqdiki guzellikni ikkilemchi orungha qoyushning zorurligini bilduridu. Peqet emiliy ehwallar bilen belgileshke bolmighan ehwal astida andin tilshunasliqdiki guzellik boyiche bekitishning zorurligini bilduridu. Chunki yeziq arqanche til-shunasliq qaidilirde "guzel" bolghini bilen emiliy ishlitilish jeet qolaysiz bolsa, kishiler elwette ishletmeydu. Chunki adettiki kishiler "til-aldi, til-keyni" dep ayrip olturmay qaysisi qolayliq bolsa, qaysisi emiliy ishlitishchanlighi yahshi bolsa shuni ishlitidu-elwette.
Dimekchi bolghinim, eger biz "e" bilen "ä" ning ichidiki birsini tallanglar dep tilshunaslargha tashlap bersek, ular elwette "ä" ni korsitidu. Lekin ulardin "e ni ishletsek bolamdu?" dep sorisaq, elwette ular, bir oyliniwetip "ishletsenglar bolidu, umu tilshunasliq jeette yol qoyulidu" dep jawap beridu. Meningche tilshunaslar peqet "e" kirguzush "ä" ni kirguzushke qarighanda kop asan bolidighini his qilmighanliqdin tup til-shunasliq ilmiy bilen "ä" ni tallighan dep oylaymen. Uning ustige ular eriplerge yekke halda qarighan, we emiliy ishlitishchanlighi jeette oylashmighan-mikin dep qaraymen.
Hulase: Kirguzush we oqush jeette eng asan bolush, ugunushke qolayliq bolush pirinsiplirini asas andin tilshunasliq ilmiy boyiche eriplerni bekitishni ikkilemchi orungha qoyush intayin muyim, bu ikkisining ret-tertiwini almashturup qoyushqa bolmaydu.


Bu maqalini Hojayin saet 2001-07-13.16:47:51 de tehrirligen!

[ Next Thread | Previous Thread | Next Message | Previous Message ]


Replies:

  • Re: "Ä" ni "E" dep elishmu qa'idige uyghun -- Arslan, 07/31/01 21:52:32
  • Re: "Ä" ni "E" dep elishmu qa'idige uyghun -- Abdireyim, 07/31/01 21:54:40

    Forum timezone: GMT+2
    VF Version: 3.00b, ConfDB:
    Before posting please read our privacy policy.
    VoyForums(tm) is a Free Service from Voyager Info-Systems.
    Copyright © 1998-2019 Voyager Info-Systems. All Rights Reserved.