VoyForums
[ Show ]
Support VoyForums
[ Shrink ]
VoyForums Announcement: Programming and providing support for this service has been a labor of love since 1997. We are one of the few services online who values our users' privacy, and have never sold your information. We have even fought hard to defend your privacy in legal cases; however, we've done it with almost no financial support -- paying out of pocket to continue providing the service. Due to the issues imposed on us by advertisers, we also stopped hosting most ads on the forums many years ago. We hope you appreciate our efforts.

Show your support by donating any amount. (Note: We are still technically a for-profit company, so your contribution is not tax-deductible.) PayPal Acct: Feedback:

Donate to VoyForums (PayPal):

10/25/24 13:11:05 [ Login ] [ Main index ] [ Post a new message ] [ Search | Check update time | Archives: 1, 2, 3, 4, 5, 6, [7], 8, 9, 10 ]

[ Next Thread | Previous Thread | Next Message | Previous Message ]

Date Posted: 07/13/01 00:04:52
Author: Waris
Subject: Re: Kompyotër yëziqining ilmiy asasi hem qanuniy asasiy yoqmu?
In reply to: Tursun Erxidin 's message, ""Kompyuter Yeziqi" Ning Ilmiy Asasi Hem Qanun Asasi Yoq" on 07/13/01 00:02:46

Kompyotër yëziqining ilmiy asasi hem qanuniy asasiy yoqmu?

--Men " shinjang gëziti" ning 2001- yili7- iyon sanidiki " kompyotër yëziqining ilmiy asasiy hem qanuniy asasiy yoq " namliq maqalisini oqup heyranliqimni basalmayla qaldim. maqalide ekis ettürülgen " tëma " we " idiye " mëni qolumgha qelem ëlishqa mejbur qildi.
--"maqale" diki munu abzasqa qarang: "kompyutër kunupka taxtisidiki heripler meyli qaysi milletning yëziqi bolushi, uning ongdin solgha, soldin onggha yaki yuqurdin töwen'ge yëzilidighan bolushidin qetiy nezer, özige melum reqemni wekil qilsila kompyutërda oxshashla rolini jari qilduruwëridu, her qandaq sistëmilargha kireleydu, her qandaq sistëmilarni qozghitalaydu, ishqa kirishtüreleydu, tizginliyeleydu", "hetta uyghur yëziqi arqiliq kompyutërdin in'gilizche, xenzuche, rusche, erebche qisqisi soldin onggha, ongdin solgha, yuqurdin töwen'ge yëzilidighan barliq yëziqlarni chiqarghili, barliq sistëmilarni meshghulatqa kirishtürgili, tizginligili we eslige keltürgili bolidu." bu nime digen külkilik gep. bu geplerge qarap bir turup aptorni nahayi ulugh kompyutër mutexesisi, alimi dep qalisiz. yene bir tereptin ,tepsili oqup oylap baqsingiz bashlan'ghuch mektep sawadimu yoq kishimikin dep oylap qalisiz. aptorche bolghanda kompyutër kunupka taxtisidiki heriplerge melum reqemlerni wekil qildursila "maqale" de ëytilghandek kompiyotër shunche ishlarni qilalaydighan uniwërsal aparatqa aylinip këtermu? eger shundaq addiyla bolsa, dunyadiki minglighan tetqiqat orunliri, milyunlighan mutexesis, alimlar nime ish qilar? nechche yüz minglighan yumshaq dëtallarni, nechche xil meshghulat sistëmilirini keship qilip nime qilidu? këyinki jümle boyiche ëyitqanda uyghur yëziq arqiliq kompyutërdin in'gilizche, xenzuche, rusche, erebche, ongdin solgha, yuqurdin töwen'ge yëzilidighan barliq yëziqlarni chiqiriwetkili bolsa, hetta barliq sistëmilarni meshghulatqa kirishtürüwetkili, tizginligiliwetkili bolsa bu nime digen karamet ish! uyghur yëziqimiz nimidëigen xisletlik yëziq. biz aptordin shundaq sual qoyup baqayli , uyghur yëziqi arqiliq dunyadiki barliq yëziqlarni chiqarghili bolsa, pütkül dunyadiki 2000 din artuq milletler öz yëziqidiki kompyutërni tetqiq qilip nime qilidu? öz tilidiki yumshaq dëtallarni tetqiq qilip nime qilidu? undaq qiynalghiche ular uyghur yëziqi arqiliqila kompyutër meshghulatlirini ëlip barsa bolmamdu? dunyada ishlitilishi hem ishlitidighan adimi eng köp bolghan in'giliz tilida köpinche kompyutërlar hem yumshaq dëtallar ijad qiliniwatidu - yu, in'giliz tili dunyawiy tilgha aylinip kitiwatidu - yu, biraq shu til arqiliq yuqurqi ishlarni pütünley mukemmel qilghili bolmaywatqan yerde, uyghur yëziqi arqiliq qilghili bolidu disek ilim saheside külke kötürülmemdu? qarang, bashqa millet yëziqlirini uyghur yëziqi özligidin tughup chiqirip birermish. qarighanda bundaq aparatni, hem bu karametni aptorning ijad qilishini kütüp oltursaq bolghudek. maqalide ilmiy asas toghruluq shunche qattiq teleppuzda hem köp sözliniptu - yu, emma maqale mezmunidiki ilmiylik puriqining kemchiliki kishini tolimu epsuslanduridu.
--Aptor yene xelqaraliq ölchemni shipi kelturuptu. "hëch qandaq teshkilat uyghur yëziqi ölchemge toghra kelmeydiken digen emes", intayin toghra. shundaqla memlikitimiz uyghur, qazaq, qirghiz yëziqidiki uchurlarni bir terep qilishning döletlik ölchimini alliqachan (yeni 1989 - yili) ölchemleshtürüp pütün memliketke ëlan qilghan we ijra qilghan. buningdin aptorning xewiri bolmisa kërek. këyin 1990 - yilidin bashlap az sanliq milletler ichide uyghur yëziqi eng aldi bilen xelqaraliq 10646ISO uchur bir terep qilishning ölchimige ereb yëziqi bilen birlikte kirgüzülgen hemde 1992 - yili, 1994 - yili putun dunyagha ëlan qilin'ghan. bu ishlarda bizning mutexesis alimlirimiz, hökümetning munasiwetlik organliri xoshallinarliq öchmes xizmetlerni ishligen. epsuski özimu qaymuqup ketken aptor bu maqaliside "chetellik alimlar uyghur yëziqini tetqiq qilip uni kompyutërgha kirgüzüp boldi hemde Unicode3.0 ölchem bilen kompyutërgha kirgüzüp latin, silawiyan, ereb yëziq rayuni ichide xëlila yuquri bolghan 6 - yëziq rayunini uyghur yëziqigha ajritip, bu xewerni 2001 - yili - 4 - ayning 25 - künidin 28 - künigiche shiyanggangda ëchilghan yighinda ëlan qilindi." dep bashqilarnimu qaymuqturiwetken.chunki bu ishni birinchidin, chetellik alimlar tetqiq qilip orunlashturup bergen ish emes, belki özimizning alimliri qilghan hem orunlashturghan. ikkinchidin, uyghurchining birdinbir kodi (Unicode) bu yil 28 - apirildila ëlan qilin'ghan emes hem shu waqitta maqullan'ghan emes belki 1991 - yilidiki xelqara ölchemleshtürüsh yighinining 641 - we 434 - nomurluq höjjetliride maqullan'ghan. 1992 - yilidiki koriye siol yighinida bikitilgen hemde 1994 - yili birdinbir kod teshkilati teripidin toluqlap ëlan qilin'ghan. aptor buninggha ilmiy pozitsiiye tutmay, tekshürüpmu baqmayla 2001 - yili ëlan qilin'ghan dise millitimizning xelqaradiki shunche japada qolgha keltürgen ornigha bohtan chaplighan bolmamdu?
--Tëximu qiziq yëri shuki, aptor maqalisida "latin, silawiyan, ereb yëziq rayuni ichide xëlila yuquri bolghan 6 - yëziq rayunini uyghur yëziqigha ajritip berdi" digende we shu jedwelni gëzitke ëlan qilip basqanda bu aptor uyghur yëziqini bilemdighandu dep gumanlinip qaldim. töwenchilik bilen aptordin bu maqaliside bergen jedwelige qarap bëqishini ümid qilimen. bu herplerning hemmisi uyghurche heriplirimu yaki erebche, parische, orduche qatarliq heriplermu barmu? bu rayunni aptor qandaqmu uyghurche yëziq rayuni üchün ajratti digüsi kelgendu? bumu ilmiylikmu? aptor bu arqiliq pütkül jamaetchilikni qaymuqturush arqiliq nime meqsetke yetmekchi? buning aqiwitining qanchilik ëghirliqini aptor tonup yiterlermu?
maqalining axirida aptor kompyutër yëziqini birlikke keltürüsh ishini asasi qanunlar bilen sherhilep "qanunsiz herket"ke chiqarghan.qarighanda aptorning qanun ëngi xëlila " yoqiri" oxshaydu. shinjang uyghur aptonum rayunluq xelq hükümitining " sh h [1982] 283 - numurluq höjjiti " de " uyghur, qazaq kona yëziqlirini omumyüzlik yolgha qoyush toghrisida doklat " ning 5 - maddisida: " uyghur, qazaq kona yëziqliri omumyüzlük qollinilghandin këyinmu, uyghur, qazaq yëngi yëziqliri bir xil pinyin belgisi süpitide saqlap qëlinidu we qollinilidu. uyghur, qazaq yëziqlirini tetqiq qilish xizmitinii dawamlashturush lazim. yëziq mesilisi jemiyetning her qaysi tereplirige, her qaysi sahelirige chëtilidighan muhim mesile, bulupmu yashlar - ösmürlerning janijan menpeetige munasiwetlik zor mesile " dep ëniq yëzilghan.
2000 - yili 10- ayning 31 - küni 9 - nöwetlik memliketlik xelq qurultiyi daimi komëtit ezaliri yighinining 18 - qëtimliq yighini " jungxua xelq jumhuriyitining omumyüzlük ishlitidighan til - yëziq qanuni " ni maqullidi. bu qanunning 3 - maddisida, dölet xenzuche putungxuani umumlashturudighanliqini hem qëliplashturulghan xenzuche xet (yeni addi xet shekli,¼Mjhguxw,Simplified Chinese) ni yolgha qoyidighanliqini belgiligen. bu arqiliq murekkep xet shekliniing ishlitilish dairisini taraytip, milletler hem rayunlar arisidiki iqtisad - medeniyet almashturush qedimini tëzletmekchi. ushbu qanunning 8 - maddisida yene " her qandaq milletning öz til - yëziqini ishlitish we tereqqiy qildurush hoquqi bar" dep belgülen'gen.
tepsilatini http://zgrdxw.peopledaily.com.cn/gb/paper95/1/index.htm din körüng.
mana bular bizning qanuniy asasimiz!
--Aptor maqaliside ilmiy asas heqqide gep bashlaptu, undaqken ilmiy mesililerni ilmiy muhakime, munazire arqiliq bir terep qilghinimiz yaxshi. lëkin aptordin shuni sorighum kelidu: siz öz wizhdaningiz we mesoliyet burchingiz bilen uyghur tili, yëziqini ishlitishni qanchilik qoghdidingiz? shunchilighan hökimet orunlirida, nazaretlerde, ali mekteplerde, idare jemiyetlerde eslide asasi qanunda belgilen'gen belgilimige asasen "xenzuche we uyghurche ikkik xil til we yëziqni teng ishlitish kërek" digen qanun'gha qanchilik köngül böliwatisiz? uyghur yëziqining hem tilining ishlinish dairisigichu ?
--Emdi asasi gepke kelsek, kompiyotër sahesidikiler ezeldin kona yëziqni emeldin qaldurup yëziq islahati qilmaqchi emes, yëngi yëziqni eslige keltürmekchimu emes. kona yëziqimiz hemme sahelerde ishlitilidighan asasi yëziq. uyghur kompyutër yëziqi hazirqi ihtiyaj, zörüriyet we dunyawi yüzlinish boyiche ëntërnit tori we kompyutërning bezi saheliride ishlitiliwatqan qoshumche yëziq. bu ikki yëziq bir - birige zit emes belki bir - birini toluqlaydu. hazir qiliwatqan we qilmaqchi bolghan ish peqet 10 nechche yildin buyan bezi sahelerde ishlitiliwatqan 15 xildin artuq latin yëziqi asasidiki uyghur yëziqini birlikke keltürüsh. uchur bir terep qilish we alaqilishish jeryanida yüz bëriwatqan qalaymiqanchiliqni tügitish. latin yëziqi asasidiki uyghur yëziqi xëli burunla dölet ichi sirtida neshir qilin'ghan bezi kitablarda, lughetlerde, ëntirnit tor biketliride ishlitilgen. elwette, ammining bu ishini tosup qalghili bolmaydu. kelgüside zadi qaysi yëziqni ishlitishni kelgüsi ewladlar özi belgileydu, kelgüsi tereqqiyat belgileydu. hazir buni munazire qilishning hajiti yoq .

Shinjang uniwërsitëti kompyutër fakultiti döletlik 863 tetqiqat guruppisidin
waris abdukërim
2001 - yili 9 - iyun

[ Next Thread | Previous Thread | Next Message | Previous Message ]
Forum timezone: GMT+2
VF Version: 3.00b, ConfDB:
Before posting please read our privacy policy.
VoyForums(tm) is a Free Service from Voyager Info-Systems.
Copyright © 1998-2019 Voyager Info-Systems. All Rights Reserved.