VoyForums
[ Show ]
Support VoyForums
[ Shrink ]
VoyForums Announcement: Programming and providing support for this service has been a labor of love since 1997. We are one of the few services online who values our users' privacy, and have never sold your information. We have even fought hard to defend your privacy in legal cases; however, we've done it with almost no financial support -- paying out of pocket to continue providing the service. Due to the issues imposed on us by advertisers, we also stopped hosting most ads on the forums many years ago. We hope you appreciate our efforts.

Show your support by donating any amount. (Note: We are still technically a for-profit company, so your contribution is not tax-deductible.) PayPal Acct: Feedback:

Donate to VoyForums (PayPal):

[ Login ] [ Main index ] [ Post a new message ] [ Search | Check update time | Archives: [1] ]

[ Next Thread | Previous Thread | Next Message | Previous Message ]

Date Posted: 18:36:52 02/15/02 Fri
Author: Abduqadir Jalalidin Maqaliri din
Subject: Zaman'gha Layiq Eqil we Pezilet Bolushi Kérek

Zaman'gha Layiq Eqil we Pezilet Bolushi Kérek

Yéqinqi yillardin buyan bizde bir qisim nezeriyiwi eserler peyda boldi. Ular gerche san jehette anche köp bolmisimu, bashqa milletlerning tepekkur jewherlirini qobul qilip özimizdiki bezi mesililerni muhakime qilishta deslepki qedemni basti. Ular medeniyet, senet, maarip saheliridiki zörür éhtiyajlarni qandurush bilen bille, millitimizning nezeriye xezinisini béyitti. Kéyinki dewrlerning qandaq bahalishidin qetiynezer, ular bügün üchün oynighan mueyyen roli bilen özige xas qimmetke sazawerdur.
Kitabxanlar islamjan shéripning "eqil we pezilet", "adem we iqtidar" qatarliq kitabliri bilen arqa - arqidin yüz körüshti. Bu ikki kitab arqiliq shuni bilishke boliduki, tebiet we ijtimaiy jemiyetning merkizi bolghan ademning mesilisi aptorning qiziqishini qozghap, uning nezeridiki nuqtiliq mesilige aylan'ghan. adem jemiyetning yadrosi bolghaniken, uning peziletliri, meniwiyet shekilliri, tereqqiyat jeryanliri heqqidiki ixtira we bayqashlarni, eqilning ademning qimmitidiki orni, eqilning ichki - tashqi muhit bilen bolghan munasiwiti qatarliqlarni öz muhakimisining nishani qilish nezeriye tetqiqatchiliri we alimlirimizning muhim wezipisi. Milletning meniwi kamaliti üchün senetkarlarningla bolushi kupaye qilmaydu, belki adem, étiqad, iqtisad, keshpiyat, keypiyat qatarliqlar heqqide ötkür teleppuzda sözleydighan, diagnoz qoyidighan zor bir türküm soghuqqan aqillarmu kérek. Islamjan Shéripning ilmiy emgekliri ademning yoshurun küchi heqqidiki izdinishtur. Adem, yeni "puqra" uqumi waqit, zaman, weziyet qatarliqlarning süritige yarisha özgirip baridighan uqumdur. Puqraning jewhiri néme? Islamjan Shérip buninggha "eqil!" dep jawab bergen hem eqilni tepsiliy muhakime qilghan. U eqilge qarita bérilgen türlük tebirlerni tonushturush bilenla toxtap qalmastin, eqilning konkrét sharaittiki ipadisi we ünümini nöwettiki réalliq bilen birleshtürüp sherhligen. Aptor eqil we uning roligha jawab bérishte, uning menbesini sürüshtürüshte köprek pen sahesidiki yéngiliqlargha murajiet qilghan, eqilning funksiyisi, méngining sighimchanliqi, nérwa herikitige ait zörür melumatlarni türlük shekillerde kitabxanlarning diqqitige tapshurghan. Bu kitabtiki ilmiy höküm we ispatlar mustehkem tejribe asasigha ige qilin'ghachqa qayil qilish ünümi körünerlik bolghan. Aptor kitabning béshidila shairlarning eqil heqqidiki teripliridin mundaq épigraf alghan:

"Ochuq közdin zérek eqildur, eqil,denalardin yüksek eqildur, eqil(--Ebushükür Belxi--)."

Ejdadlirimiz we xelqimiz eqilning insaniy hayattiki xasiyitini yüksek orun'gha qoyup kelgen. bu nuqtini "qutadghu bilik" tek katta eserlerdinla emes, xelq arisidiki köpligen letipe, chaqchaq yaki mesellerdinmu körüwalalaymiz. "Eqil we pezilet" ning muellipi xelqimizning éngida güzel, ghayibane, ilahiy tüs alghan eqilni biologiye, fiziologiye, psixologiye saheliridiki tejribiler bilen, insanshunasliq, jemiyetshunasliq, kélechekshunasliq saheliridiki nezeriyiwi sistémilar bilen izahlap, eqilni chüshinish, perwish qilish, yétildürüsh qatarliq jeryanlardiki ilmiy, toghra pozitsiyining eqil qanuniyetlirige hörmet qilish ikenlikini tekitligen.
Roshenki, insan süpetlirining taji bolghan pezilet eqilni özige shert qilidu, eqil asasidin mehrum bolghan peziletni tesewwur qilish tes. özining chin menisige munasip eqilla bolidiken, u sap exlaq, güzel pezilettin nishandur. Aptor mushundaq toluqlima baghlinishni boylap, eqilni muhim nuqta qilghan halda exlaq, xaraktér, irade we bext mesililirini gireleshtürüp bayan qilghan, bu heqtiki bayanlardin shundaq xulasige kélimizki, eqil hörmet qilin'ghan jemiyette saghlam keypiyat höküm süridu. Kishilerdiki yoshurun iqtidar jush urup, jemiyet tereqqiyati tézlishidu. Ademler bir - birining izzet, nepsige hujum qilishning gunah ikenlikini angliq tonuydu. Qanun kapaletke érishidu. kishiler ijtimaiy buruqturmiliq tüpeylidin giriptar bolidighan chüshkünlük, boshangliqtin qutulidu. Nopuzlar gheyriy yol bilen tiklinip, insanning subyéktip heriketlirige keng qorsaqliq bilen muamile qilinidighan bolidu. tepekkurdiki "he désila arqisigha qaraydighan mirasxorluq usuli" ning kashilisi mewjut bolmaydu.
Eqilning hayatiy küchi qandaq urghuydu. Qandaq dawamlishidu? Eqilning özi talantmu? Talant némining mehsuli? Aptor bu mesililerge "adem we iqtidar" dégen kitabida keng - kushade sehipe ajratqan. Bu eserde aptorning algha sürgen idiyisi ijadiy qabiliyetni oyghitishni ilgiri sürüsh bolup, u ijadiy qabiliyetning amillirini yéngiliq yaritish, guman qilish, qiziqish, özige ishinish qatarliqlargha yighinchaqlighan. Sherq mutepekkurlirida danishmen bolush ongay, adem bolush tes dégen gep bar, bu nahayiti chongqur pelsepiwi prinsipni öz ichige alghan. Danishmenlik ademlik tebietning bir qismi. Her qandaq mislisiz karametler yenila ademdiki yoshurun küchning ashkariliqqa ötüshidin ibaret. saghlam bir jemiyetke nisbeten éytqanda, danishmenlikni puqraliqqa qoyulghan yüksek telep déyishke bolidu. Biraq herqaysi dewrlerde puqra dégen bu atalghuning menisi oxshimaydu. Féodalliq dewridiki puqra bilen bügünki puqra zor perqlinidu. Bügünki puqra toplérning sözi boyiche éytqanda, "qarighularche étiqad qilishnila bilidighan" adem bolmastin, belki "tenqidiy höküm chiqiralaydighan, türlük yéngi we gharayip muhitlarda yol tépip mangalaydighan, jiddiy özgiriwatqan réalliqtin türlük munasiwetlerni perq ételeydighan adem"dur.
Kitabxanlar chongqur muhakime arisidin shundaq murajietni anglaydu: Sen mushu zamanning adimi, aldinggha, keyningge we etrapinggha salmaq nezer tashlap, özüngni bügünki insaniy qimmetning tarazisigha sal, kishiler qelbidiki ghurur we shadliq özini eqil arqiliq jewlan qildurmaqta; Sen sélishturush, chüshinish we özüngni dengsesh asasida, wijdaniy silkinishte özüngni tap, sen özüngni tapqan chaghda ejdadlar we ewladlarning istekliri qanat qaqidu.
Ulughluqqa téwinish qedirleshke erziydighan roh, muhimi ulughluqni yaritishtur. Uning üchün özimizdiki ajizliq, meyüslük, chüshkünlük we rezillikke qarshi iqtidarni yaritishimiz kérek. tarix we réalliq alliqachan shuni ispatlighanki, köz aldidiki jiddiy özgirishke estayidil muamile qilmaydighan bixudlarni teqdir shalliwétidu.

1994- yil öktebir

"Abduqadir Jalalidin Maqaliri" din

[ Next Thread | Previous Thread | Next Message | Previous Message ]
Forum timezone: GMT+6
VF Version: 3.00b, ConfDB:
Before posting please read our privacy policy.
VoyForums(tm) is a Free Service from Voyager Info-Systems.
Copyright © 1998-2019 Voyager Info-Systems. All Rights Reserved.